سپريم بينچ ۽ ترقي پسند اديب

سپريم بينچ ۽ ترقي پسند اديب

ڪن جذباتي دوستن کي اچي شڪ جاڳيو آهي ته سنڌ جا ڪيئي ذميوار ترقي پسند نوجوان اديب پنهنجي تاريخي ذميوارين کان هٽي ويا آهن ۽ سنڌ جي مستقل مفادن کي ڇڏي پيپلز پارٽي جي حڪومت جي انڌي پٺڀرائي ڪرڻ شروع ڪئي آهي. اسان جي هڪ ترقي پسند ساٿيءَ ٻڌايو آهي ته کيس اهڙا خط وصول ٿيا آهن جن ۾ پڙهندڙ مٿس الزام مڙهيو آهي ته ڪن مضمونن مان ايئن محسوس ٿيو آهي ته هو پنهنجي اصولي موقف تان هٽي سرڪار جي حمايت ڪرڻ لڳو آهي.

جذباتي نوجوان کي اها شڪايت صرف هڪ اديب کان نه ٿي آهي. سندن تنقيد جي دائري ۾ اهرا ڪيئي اديب آهن جيڪي ضياءَ شاهي واري دور ۾ حڪومت تي سخت کان سخت تنقيد ڪندا ۽ ڀوڳيندا رهيا آهن. ٻيو ته ٺهيو، انهن کي سنڌ جي ان سرواڻ ڏاهي شاعر کان به ساڳي شڪايت آهي جيڪو عالمي سطح تي گهڻن تخليق ڪارن کان مٿاهين درجي حيثيت رکي ٿو.

اهو سڄو بحث ته سرڪار جي حمايت يا مخالفت ڪرڻ گهرجي يا نه، يا ڪجي ته ڪهڙي حد تائين ۽ ڇا ڪنهن حڪومت جي حمايت ڪرڻ سنڌ واسين لاءِ ضروري آهي يا نه؟ اڄڪلهه ادبي حلقن ۾ جام هلندڙ آهي.

فقير جو خيال آهي ته باشعور سنڌي اديب ڪڏهن به پنهنجين تاريخي ذميوارين کان منهن نه موڙيو اهي ۽ ان ڪڏهن به ضمير جو سودو نه ڪيو آهي. جيڪڏهن کيس اهڙو سودو ڪرڻو ئي هجي ها ته بربريت جي دور ۾ ئي ماٺڙي ڪري ويهي رهي ها ۽ هرو ڀرو وحشين کي مڇرائي پنهنجي لاءِ ڏکن جو سامان پيدا نه ڪري ها. باشعور اديبن جي فقيراڻي لڏي سدائين لالچ ۽ لوڀ کان مٿي رهي اصولن موجب ويڙهه ڪئي آهي، موٽ ۾ ڪجهه به نه گهريو آهي ۽ نه گهرڻ چاهيو آهي. چاهي رياستي ڏاڍ ڪندڙ بگهڙن جون ڏاٺون ڪيتريون به بي قرار ڇو نه رهيون هجن!

سندن فلسفو آهي ته:

”ڀل ته پيا هو ڪتا ڀونڪن!

ننگ موليٰ تي

گهٽ نه ٿيندو رزق فقيرن.

اديبن جو ڪردار پنهنجي جاءِ تي مثبت آهي. پر سوال اهو آهي ته ڇا ذميوار اديب جو فقط اهو ڪم آهي ته هو هر حڪومت جي مخالفت ڪري، پوءِ چاهي اها عوام جي فيصلي جي نتيجي ۾ اقتدار ۾ آئي هجي؟ ۽ اهو به سوال پنهنجي جاءِ تي جائز آهي ته ڇا ڪا به عوامي حڪومت هر فيصلو درست ڪري ٿي؟

انهن ٻن سوالن کانپوءِ اسان کي اهو ڏسڻو پوندو ته ڇا سنڌي اديب هر درست ۽ غلط فيصلي جي انڌي حمايت ڪئي وئي ته چئي سگهبو ته اديبن تاريخي ذميواري پوري نه ڪئي، پر جيڪڏهن هنن غلط کي غلط ۽ صحيح کي صحيح چيو ته پوءِ چئي سگهبو ته هنن پنهنجي ضمير موجب ڪم ڪيو آهي. پر جيڪڏهن هنن صحيح کي غلط قرار ڏنو آهي ته پوءِ سندن سماجي نقاد واري حيثيت کي ڌڪ رسندو ۽ سنڌ سان جذباتي ناتو رکندڙ دوستن جي تنقيد درست ٿيندي.

صرف اهو سچ ۽ درست نه آهي جيڪو اديب ۽ دانوشر چون ٿا. پر هو اهو به سچ آهي جيڪو ملڪ جو عوام ووٽ ذريعي چوي ٿو. ڇا ڪنهن کي اهو حق پهچي ٿو ته هو عوام جي فيصلي کي قبول نه ڪري؟ عوام جو فيصلو سڀ کان وڏي عدالت يا سپريم بينچ جو فيصلو آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته سپريم بينچ جنهن کي ملڪ جون واڳون هٿ ۾ ڏئي ٿي. ان کي به عوام جي خواهشن کي مٿانهون رکڻيو آهي. پر جيڪڏهن اها قيادت عوام جي خواهشن تي سولائيءَ سان عمل نه ٿي ڪري سگهي ته ان تي عمل ڪرائڻ به عوام جو فرض آهي. پر جيڪڏهن اها قيادت عوام جي خواهش تي عمل جي قدرت رکڻ جي باوجود گوهيون هڻي ته پوءِ اديب ۽ دانشور جو تنقيدي عمل تيز ٿيڻ گهرجي اها سندس تاريخي ذميواري آهي.

(هيءَ سين خميس 12 جنوري 1989ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)