”زندگي خوشي ئي خوشي“ ڇو نٿي ٿئي؟

اربع 26 جنوري 2000ع

روزاني سنڌ حيدرآباد

”زندگي خوشي ئي خوشي“ ڇو نٿي ٿئي؟

اها ڪيتري نہ عجيب ڳالھہ آهي جو دنيا جيئن جيئن ترقي ڪندي ٿي وڃي، سماجي زندگي اوتري ئي ڏکن ۾ ڦاسندي پئي وڃي، ”جيئڻ ڪارڻ جيڏيون وڏا وس ڪيام!“ ڪالھہ بہ سچ هو. اڄ بہ سچ آهي. پر، هاڻي ماڻهو مارڪيٽ اڪانوميءَ ۾ ايترو ڦاسي پيو آهي جو رزق حاصل ڪرڻ بہ ڏکيو ٿي پيو آهي. توڻي جو ”رزق جو واعدو“ ٿيل آهي پر وري بہ اهو پيٽ جو دوزخ آهي جنھن بہشت جھڙي دنيا کي دوزخ ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي، سنڌي جو پھاڪو آهي، ”فساد جي جڙ، زن، زمين ۽ زر“ پر گوتم ٻڌ اهو چئي تہ ”زندگي ڏک ئي ڏک! آهي“ ڄڻڪ فيصلو ڏيئي ڇڏيو تہ جيستائين زندگي آهي ڏکن کان ڇوٽڪارو ڪو نہ ملندو. غالب بہ ايئن ئي چيو، ”موت سي پھلي آدمي ، غم سي نجات پائي ڪيون!“

تہ پوءِ اڄڪلھہ واري عذاب ٿيل زندگي ”انعام“ ۾ ڪيئن تبديل ٿيندي؟ ۽ اهو ڪيئن ممڪن ٿيندو تہ، ”زندگي سک ئي سک ٿي وڃي.“ انہيءَ سک جي کوج ۾ ئي هڪ لک چوويھہ هزار پيغمبر ۽ اولياءَ ڌرتي تي آيا ۽ انھن کانپوءِ ڏاهن ۽ رهبرن جي نالن جي هڪ ڊگهي لسٽ بہ اسان جي سامهون آهي. ان هوندي بہ ڏکن جو سلسلو ختم ڪو نہ ٿيو آهي بلڪه دنيا جيترو اڳتي وڌي آهي، ڏک بہ اوترا وڌيا آهن. انساني نا برابري ۽ ڏکن جي خاتمي لاءِ ويھين صديءَ ۾ ٿيل وڏي ۾ وڏو تجربو سوشلزم يا ڪميونزم جي نالي ۾ ڪيو ويو ۽ شايد پنھنجي انجام کي پھچي ويو.

آئون ايئن ڪو نہ چوندس تہ ڪو اهو تجربو ناڪام ٿيو آهي يا سوشلزم ماضيءَ جي قبرستان ۾ دفن ٿي ويو آهي. پر ايترو قبول ڪرڻ ضروري آهي تہ سوشلزم کي سڀ کان وڏو ڌڪ ان نظام کي هلائيندڙ بيورو ڪريسي ۽ پوءِ سرمائيدار دنيا جي منفي پرچار ڏنو. اهو بہ قبول ڪرڻو پوندو تہ هي نظام ڀلي کڻي بھتر يا بھترين آهي پر جيڪڏهن ايترو ئي مڪمل هو پوءِ سوويت يونين ٽڪر ٽڪر نہ ٿئي ها. هائو! اسان کي اميد آهي تہ اڳتي هلي انسان ذات هن تجربي کي اڃا بھتر طور نافذ ڪندي ۽ ڪجھہ اهڙيءَ طرح نافذ ڪندي جو عقيدا ۽ قومن جا حق، جمهوريت، ترقي ۽ اظهار جي آزادي محفوظ هوندي.

اهو تہ جڏهن ٿئي، في الحال اسان پنھنجن ڦاٽل ڪپڙن، وحشتن ۽ انھن ڌاڙن ڏانھن ڏسي رهيا آهيون جيڪي اسان جي مال، عزت، نفس، دل ۽ دماغ تي لڳي رهيا آهن. سياستدانن جي صلاح سهڻي آهي تہ فقط ڦاٽل ڪپڙن ۽ جذبن ڏانھن ڏسي عورتن واري واويلا نہ ڪيو پر عمل ۽ تحرڪ ۾ اچو! پر سوال اهو آهي تہ قوم کي عمل ۽ تحرڪ ۾ ڪير آڻيندو ۽ ڪيئن آڻيندو؟ آئون ڪا اقتصادي ٿيوري ڪو نہ ٿو ڏيان ۽ نہ وري اها دعويٰ ٿو ڪيان تہ مون وٽ زندگيءَ مان ڏکن کي نيڪالي ڏيڻ جو ڪو اقتصادي گر آهي.

برابر! اقتصادي حالتن، زرعي ۽ صنعتي پيداوار، بنہه بنيادي سطح تي ننڍي کان ننڍي اقتصادي سرگرميءَ کان وٺي وڏي ۾ وڏي صنعت، جنھن کي ”هيوي انڊسٽري“ چيو وڃي ٿو يا جيڪا انفارميشن ٽيڪنالوجيءَ جي استعمال جي ڳالھہ آهي. انھن سڀني کي ٺيڪ طرح چئنلائز ڪري يا انھن جي استعمال سان پاڻ ڪو حقيقي خوشحاليءَ جو دور آڻي سگهون ٿا. پر اهو سڄو ڪم ڪير ڪندو؟ اهو معاملو جيترن شعبن ۾ ورهايل آهي انھن سڀني کي حرڪت ۾ اچڻو پوندو. رڳو سياستدانن، اديبن ۽ صحافين يا ڪنھن هڪ ٻن طبقن تي ڪاوڙ ڪرڻ سان ڪجھہ بہ ڪو نہ ٿيندو. ”زندگي ڏک ئي ڏک!“ رهندي ۽ سک فقط خواب رهندا.

هن موقعي تي هڪ بحث ڇيڙي سگهجي ٿو جيڪو الله جي مهرباني سان گذريل اڍائي سالن کان ڪنھن بہ نتيجي تي ختم ڪو نہ ٿيو آهي. اهو بحث سنڌ ۽ هند ۾ اسي واري ڏهاڪي دوران ٺيڪ ٺاڪ گرم هو، اڄ وري گرم ٿي سگهي ٿو. سوال اهو آهي تہ انسان جي زندگيءَ مان ڏک ختم ڇو نٿا ٿين؟ ڇا اهو مقدر ئي آهي ۽ مقدر ئي رهندو؟ ڇا انسان جا ڏک فقط مال، ملڪيت، دولت ۽ پئسي جي نہ هئڻ ڪري آهن؟ ڇا دنيا ۾ فقط روزگار ئي سک جي ضمانت آهي؟ ڇا اهو ضروري آهي تہ انسان ذات جيڪا بہ شئي ايجاد ڪئي آهي، ان جو سک بہ حاصل ڪري؟ ڇا اهو سچ پچ ممڪن بہ آهي؟ ڇا دنيا جو هر ماڻهو پنھنجو گهر خريد ڪري سگهي ٿو؟ پنھنجي لاءِ آرام واري گاڏي، ٽيليفون، ڪمپيوٽر، هوائي سفر، يا دنيا جي سفر جو لطف حاصل ڪري سگهي ٿو؟

اهو سڀ ڪجھہ تہ شايد آنجهاني اونانس بہ نہ ڪري سگهيو هوندو!! مزا تہ ميان نواز شريف ۽ آصف زرداري بہ ڪو نہ ورتا هوندا!!. ايڏا مزا تہ گوتم ٻڌ کي شاهي محل ۾ بہ هئا تہ پوءِ هو محل ڇڏي ڇو بنواسي ٿيو؟ شاھہ لطيف سيج ڇڏي لاهوت ۽ هنگلاج ڏانھن ڇو هلي پيو؟ اهي تہ کڻي روحاني بک ۽ الل جي ڳولا ۾ نڪتا هئا، ليڊي ڊائنا جو ڪھڙو مسئلو هو جيڪا هڪ ماسترياڻي مان شهزادي ٿي وئي ۽ ممڪن هو تہ راڻي بہ ٿي وڃي ها! ۽ اهو ڪھڙو انگريز بادشاھہ هو جنھن عشق ۾ تاج ڇڏيو؟ جسماني سک لاءِ پئسو برابر ضروري آهي پر ضروري ناهي تہ پئسو ئي حقيقي سک جو سبب بڻجي! تہ پوءِ سک ڇا ۾ آهي ۽ اهو ڪيئن ٿو حاصل ڪري سگهجي؟

مون اهي سڀ سوال هڪ عدد بحث ٻيھر ڇيڙڻ لاءِ پيش ڪيا آهن ممڪن آهي تہ ڪو عمل پسند يا ڪو سنياس پسند ماڻهو ڪا اهڙي ڳالھہ ڪري وجهي. جنھن سان اها ڳالھہ سمجھہ ۾ اچي تہ سک ڇا آهي؟ سڪون ڪٿي ۽ ڪيئن ملندو آهي؟ يا سڪون حاصل ڪرڻ ڪنھن قسم جو فرار آهي؟ پاڻ کي دوکو ڏيڻ آهي؟

دنيا جي کوڙ سارن ماڻهن وانگر مون بہ کوڙ ساريون راتيون فائيو اسٽار هوٽلن کان وٺي برپٽن ۾ کليل آسمان هيٺ گهاري ڏٺيون آهن. آزادي بہ ڏٺي آهي ۽ قيد بہ، پنھنجي گهر ۾ بہ رهيو آهيان ۽ ڇولين تي ڇلندڙ سامونڊي ٻيڙن ۾ بہ راتيون گهاريون اٿم. سنياسين وانگر بہ رهيو آهيان ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا سان بہ تعلق رهيو آهي. ڪتابن جي دنيا ۾ بہ رهيو آهيان ۽ ڪاروبار بہ ڪري ڏٺو اٿم پر اهو سوال اڄ بہ منھنجي ذهن ۾ گونجي ٿو تہ خوشي ڇاهي، سچ ڇا آهي؟ سڪون ڪٿي آهي؟ مون ڪروڙ نہ سهي، لکن ۾ خرچ ضرور ڪيو آهي، مون فاقا بہ ڪيا آهن. مون حڪم بہ هلايو آهي ۽ حڪمن تي عمل بہ ڪيو آهي. مون پاڻ کي ڪڏهن فريادي، ڪڏهن جوابدار، ڪڏهن منصف تہ ڪڏهن شاهد جي روپ ۾ بہ ڏٺو آهي. پر، اڄ تائين سمجهي نہ سگهيو آهيان تہ سچ ڇا آهي؟ ڇا ”سچ“ ايترو ئي منجهيل آهي جنھن کي ڪوڙ کان ڌار ڪري نٿو ڪري سگهجي؟

سچ، سچ آهي ۽ ڪوڙ، ڪوڙ آهي. ”تحقيق! هي ڪتاب ڪوڙ کي سچ کان جدا ڪري ظاهر ڪري ٿو!“ (اهو قرآن شريف جو حوالو آهي) پر سڄو قرآن شريف پڙهڻ کانپوءِ بہ گهڻن ئي قارين جو هيانءُ نٿو کلي! سچ کي سمجهڻ جي دعوا تہ هر ڪوئي ڪري ٿو پر

”انڌي ۽ هاٿيءَ“ وارو مسئو حل ڪو نہ ٿو ٿئي!

آئون هي بحث ڇو ٿو ڇيڙڻ چاهيان؟ گهڻا دوست ان ۾ بہ سامراج جي سازش کي ڳولي لهندا، ڪي ٻيا دوست چوندا تہ ڪلھہ جا ترقي پسند هاڻي قوم کي تصوف ۽ مذهب ڏانھن مائل ڪرڻ ۾ رڌل آهن. هر ڪنھن جي مرضي آهي، جيڪو جيئن چاهي تيئن ويٺو سوچي! آئون ڪنھن بہ شخص کي اها اجازت ڏيڻ لاءِ تيار نہ آهيان تہ هو هرو ڀرو بہ نيتن تي شڪ ڪندا وتن. پاڻ جيڪي آهيون، سي ئي آهيون. آئون رڳو ايترو پڇڻ چاهيان ٿو تہ جناب! هيترن سان ڪتا