گبر سنگهه جو فلسفو

گبر سنگهه جو فلسفو

جنهن صاحب هندستاني فلم ”شعلي“ نه ڏٺي آهي تنهن کي ضرور ڏسڻ گهرجي، جنهن ڏٺي آهي تنهن کي ٻيهر ڏسڻ گهرجي، ۽ گبر سنگهه جي ڪردار جو تجزيو ڪرڻ گهرجي. ڇا ته فلسفو آهي سندس! سڌو سادو ۽ ٺهه پهه. پر ايڏو سادڙو فلسفو ٻڌي به اسان منجهي پيا آهيون.

هڪ منظر ۾، گبر سنگهه سندس خلاف بغاوت ڪندڙ ڳوٺاڻن کي ڦُري ناس ڪري، باهه ڏيڻ کانپوءِ بندوق جي ناليءَ تي بيهاري چوي ٿو ”اڙي ڳوٺ وارؤ ٻڌو! دنيا ۾ گبر سنگهه جي عتاب کان توهان کي فقط هڪڙو ئي ماڻهو بچائي سگهي ٿو ... صرف هڪ ماڻهو!“ پوءِ پنهنجي ڇاتي ٺوڪي چوي ٿو ”پاڻ گبر!“ ان کانپوءِ پنهنجو فلسفو بيان فرمائي ٿو ”... ۽ جيڪڏهن ان عتاب کان بچائڻ لاءِ هو توهان کان ٿورو اناج ۽ ڪجهه سامان گهري ٿو ته، ڪهڙو گناهه ٿو ڪري؟“

شايد ڳوٺاڻن وٽ ان سڌي سادي پر تمام منجهيل فلسفي جو ڪو به جواب ڪو نه هو يا شايد هو ايڏا هيسجي ويا هئا جو سندن متيون منجهي ويون هيون.

ماڻهو ويچارا به ڇا ڪن؟ جيڪو زورآور سندن ڳوٺ ۾ اچي ٿو، سو کين ست سُريون ٻڌائي وڃي ٿو. بندوق ڏيکاري، پنهنجو فلسفو مڙهي، لٿل فصل کڻي هليو ٿو وڃي.

ڳوٺ وارن وٽ هڪ ٻيو گبر سنگهه به ايندو آهي. هن جو به هڪ ٽولو هوندو آهي: هڪ ڪمدار ۽ ٻه ٽي واٺا! سندس فلسفو آهي ته ”هيءَ ڌرتي، منهنجي بابي جي آهي. مون اوهان کي در در جي ڌڪن کان بچائي هت رهڻ ڏنو آهي. اوهان کي جيئڻ لاءِ ٻني ٻاري جي موڪل ڏني آهي، اوهان جا سڀ بار مون تي آهن، کيتن ۾، اوهان کي نانگ کائي ته قبر جي جاءِ به مان ئي ڏيان ٿو. توهان سان هيڏيون ڀلايون فقط هڪ ئي ماڻهو ڪري ٿو. مان پاڻ!.... ۽ جيڪڏهن ان جي بدلي ۾ مان بٽئي ۾ اڌ کڻان ٿو ته ڪهڙو گناهه ٿو ڪيان؟“

فلمي گبر سنگهه بدمعاش آهي پر پويون گبر سنگهه ٿورڙو قانوني بدمعاش آهي.

گبر سنگهه ته وڏو اشراف ماڻهو چئبو جيڪو ماڻهن کي پنهنجي ڪاوڙ کان بچائڻ جو ذمو به کڻي ٿو! سندس عتاب کان بچائڻ وارو فقط گبر ئي آهي! عتاب کان بچائيندڙ مسيحا هوندو آهي. اهڙن مسيحائن کي ٿورو اناج ڏيڻ سان ڀانڊار کٽي ويندا ڇا؟ اهڙن مسيحائن کي حق آهي ته کين جيڪي وڻي سو کڻن ... بس، پنهنجي ڪاوڙ کي ڪنٽرول ۾ رکن ۽ عوام کي پنهنجي عتاب کان پناهه ڏين.

گبر سنگهه هڪ وقت ۾ ٻه ڪم نٿو ڪري سگهي! يا ته هو پنهنجي اندر جي چيڙاڪ ۽ جنوني آفت سان وڙهندو يا وري ان کي ڇڙواڳ ڇڏي، پنهنجي پيٽ گذر لاءِ گهوڙي تي چڙهي، بندوق جا فائر ڪندو، هاهوڪار مچائيندو، ڌوڙ اڏاريندو ڪنهن نه ڪنهن ڳوٺ مان پيٽ جي باهه وِسائڻ لاءِ ڦُر تي نڪري پوندو ... ۽ ها! جيڪڏهن ان موقعي تي گبر جي همشڪل ۽ ڇڙواڳ جنوني آفت به ڪنهن گهوڙي تي چڙهي سندن ڪڍ ڪڍ اچي ڳوٺاڻن جو الهه تلهه ناس ڪندي ته ان ۾ گبر جو ڪهڙو ڏوهه! گبر سنگهه ته ماڻهن کي اڳ ئي چتاءُ ڏيئي ڇڏيو هو. انهن کي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي گبر سنگهه ڇا ڪري؟

ڪي صديون اڳ هڪ ٻيو گبر سنگهه نادر شاهه جي نالي سان گهوڙن جي ٽاپن سميت سنڌ آيو هو. ڇا ته بهادر جوان هو. جنهن ڳوٺ کيس ان ۽ ڌن ڏنو، تنهن کي پنهنجي عتاب کان بچايائين ۽ جنهن سندس عتاب کان پناهه لاءِ ڪڻڪ جو هڪ به داڻو ڏيڻ کان انڪار ڪيو، ان ڳوٺ جي پاڙ پٽجي وئي، ايئن ئي، جلال الدين شاهه خوارزم به ته پاري نگر ۽ ديبل کي پنهنجي عتاب کان بچائڻ لاءِ وڏا جتن ۽ پنڌ ڪيا ... پر ان ۾ سندس ڪهڙو ڏوهه جو سنڌ جي ماڻهن سندس عتاب کي للڪاريو ۽ مزاحمت ڪئي! ڀُوڪ ڪٿان جا! سنڌ ۾ شهرن جا شهر ساڙائي دڙا ڪرائي خاڪ جا ڍير ڪرائي ڇڏيائون. ايڏا دڙا، جو آرڪيالاجيءَ وارا ڳڻي نه ٿا سگهن!

ڦٻائڻو آهي ته بهانا لک! ٻارن جي آکاڻيءَ ۾ بکايل بگهڙ بيگناهه ڇيلي کي ڇا اهو چئي ڪو نه کاڌو هو ته تنهنجو ڏاڏو پڙ ڏاڏو منهنجو دشمن هو! دليل، سوچ جو غلام هوندو آهي ۽ جواز ماڻهوءَ جي مرضيءَ جو محتاج آهي. مهاڀارت لکندڙن کي تنهن زماني ۾ به احساس هو ته چڱائي ۽ بڇڙائي، ٻنهي جي حق ۾ هڪ جيترا دليل آهن. ڏاڍي جي لٺ کي ٻه مٿا هوندا آهن، تنهنڪري اهو جيئن چوندو تيئن ٿيندو ۽ صحيح سڏبو. قانون طاقت جي حق ۾ هوندو آهي. نادر شاهه به درست هو. شاهه خوارزم به صحيح هو. چنگيز ۽ هلاڪو ته وڌيڪ درست هئا ۽ گبر سنگهه به صحيح آهي، پر مصيبت اها آهي ته سنڌ جا ماڻهو ڏاڍا ڪوڙهه مغز آهن کين گبر سنگهه جو فلسفو سمجهه ۾ نٿو اچي.

گبر سنگهه ڪٿان ايندا آهن؟ ڇا اهي ڪن گمنام پاتالن مان ڪلهن تي بندوقون يا تلوارون کڻي جيپن ۽ گهوڙن تي سوار ٿي نڪري اچن ٿا؟ يا سندن پيدائش جو ڪارڻ ڪو ٻيو آهي؟ انهن سوالن تي سوچڻ وڏن فلسفين جو ڪم آهي، في الحال ته اسان کي گبر سنگهه جي فلسفي منجهائي وڌو آهي.

ماحول ۽ ذهنن تي مڙهيل جمود ۽ جُٺ، وٺ وٺان، وحشتون، ڊپ ۽ تحفظ جي کوٽ، اهي بنيادي سبب آهن جن گبر سنگهه جي فلسفي کي کيتن نکيٽن تائين پکيڙي ڇڏيو آهي. جمود ، جُٺيون، وٺ وٺان ۽ وحشت نه رڳو عام ماڻهن کي گهوگها پيون ڏين پر هر گبر سنگهه جي مٿان ٻيو گبر سنگهه ۽ پڇاڙيءَ ۾ ڪو سُپر گبر سنگهه چڙهي اچي ٿو جيڪو نه رڳو پنهنجي عتاب کان بچڻ جو فلسفو بندوق جي زور تي ٻڌائي ٿو پر ان فلسفي تي عمل به ڪرائي ٿو.

گبر سنگهه چڱيءَ طرح سمجهي ٿو ته ماڻهو سندس فلسفي کي فقط ان ڪري نه ٿا مڃين جو کين خبر آهي ته سندن محنت جو هيڪاندو حصو اکرن جي هيراڦيريءَ واري راند ۾ ڦُرجي وڃي ٿو. هڪ اهڙي راند جنهن ۾ هو حصو وٺڻ لاءِ به تيار ناهن، پر کين بندوقن جون ڄڀيون ميدان ۾ اچڻ لاءِ سڏين ٿيون. جنهن به شخص ڄڀيءَ جي ٻوليءَ تي ماٺ ڪئي، گولي، تنهن جي ڪنن وٽان زوزاٽ ڪري لنگهي ويندي پر جنهن انڪار ڪيو تنهن جي للاٽ ۾ ٽُنگ ٺهي پوندو. اهو آهي گبر سنگهه جو قانون ۽ عتاب!

سنڌ ۾ ڪيئي گبر سنگهه آيا، پئدا ٿيا ۽ اڄ به آهن. ڪي وڏا ڪي ننڍا. ڪن تلوارون ڏيکاريون ته ڪن خودڪار بندوقون. هر ڪنهن پنهنجو فلسفو ورجايو. هوبھو ساڳيو فلسفو، پر نئون ڍنگ، نئون جلد ۽ نئين ٻوليءَ ۾ ترجمي سان پيش ڪيو. سنسڪرت، سنڌي، پشتو، پنجابي، عربي، فارسي، يوناني، انگريزي ۽ اردو.

هر ماڻهوءَ ڪاڙهي ۾ بيهي ترارن جي ڌار کي ڏٺو. گبر جي بندوقن کي ڏٺو ۽ سندس ڪاڪڙي مان ڄڀيءَ سان گونجندڙ فلسفو ٻڌو ۽ کين تحفظ جي کوٽ جو احساس ٿيو. قانون ۽ ضابطن جي کوٽ جو احساس ٿيو. تنظيم جي کوٽ جو احساس ٿيو. قوت ۽ همٿ جي کوٽ جو احساس ٿيو، تعليم جي کوٽ جو احساس ٿيو. کين احساس ٿيو ته انهن سڀني جي تڪميل سڀ کان اهم آهي، پر ڪهڙو قانون؟ ڪهڙو ضابطو؟ ڪهڙي تنظيم؟ ڪهڙي تعليم؟

هونئن ته هن معاشري ۾ گبر سنگهه جو فلسفو ئي مروج تعليم آهي، ضابطو ۽ تنظيم آهي، قوت ۽ قانون آهي ۽ ٻيو به سڀ ڪجهه آهي، پر اهو سڀ ڪجهه ڪيڏو نه کٽل ۽ عجيب آهي!

فلمي گبر سنگهه ٿوري اناج ۽ ڪجهه سامان جي عيوض عوام کي پنهنجي قهر کان بچايو.

هر ڳوٺ ۾ رهندڙ ۽ بابي جي زمين ج�