ڪراچيءَ جي جهنگ ۾ مهذب دنيا جو ماڻهو

ڪراچيءَ جي جهنگ ۾ مهذب دنيا جو ماڻهو

ٻه ڏينهن اڳ اخبار ۾ خبر آئي هئي ته سينيٽر جاويد جبار جي تڪڙي سڏ تي ننگرپارڪر کان ڪهي آيل 75 سالن جو ٻڍڙو ماڻهو ڪراچي جي جهنگ ۾ ٽي ڏينهن رلڻ کانپوءِ بيمار ٿي ڏکن جا کيکڙا(ٿر جي سواري) ڀري واپس موٽي ويو. ننگرپارڪر جي ان ڪراڙي مڙس سان فقير جي ملاقات به ٿي هئي. ٻڍڙي پئي چيو، ”هن شاهي جهنگ ۾ ڪي ٿورا ماڻهو ٿا رهن! ٻيا سڀ ڄڻڪ فلاڻا جانور!“ چوي، ”جنهن جي اک ۾ پرديسيءَ لاءِ جذبو ناهي سو فلاڻو جانور ناهي ته ٻيو ڇاهي؟“

ٻڍڙي ماڻهوءَ پنهنجي ريگستاني دنيا مان ڪڏهن به ڪنهن پرديسي کي ڏک جي ڪا لپ نه ڏٺي هوندي! نه ئي ڪڏهن اهو مطالبو ڪيو هوندائين ته جڏهن ٿري ڏڪر ۾ مرن تڏهن ٻين کي به ماريو وڃي. هن سدائين حالتن سان ٿري بڻجي منهن ڏنو. جيڪي سڪار ۾ وٽس لنگهي آيا سي سک سان ڍاپجي ويا ۽ جيڪي ڏڪر ۾ آيا تن کي به ڏک نه مليو. جيڪي ٿي ويا سي سهڻيون يادون ۽ ڳوٺاڻي ڏاهپ جا موتي پاڻ سان کڻي ويا.

پر هن ٻڍڙي کي ڪراچي جي جهنگ ۾ ڪي ٻه چار ماڻهو مليا. جهنگ، جنهن ۾ هر مخلوق هوندي آهي چيتا،بگهڙ، گدڙ، لومڙ، نانگ، بلائون، واڳون ۽ ماڻهو ٻڍڙي چيو ته، ”ڪراچي جو هر ماڻهو رکو آهي. ڇڙٻ کانسواءِ ڳالهائي ئي نٿو. اهڙي اڇل سان ٿو ڳالهائي جو ڄڻ هانءُ چٻاڙيو وڃي!“ ٻڍڙي شروع ۾ ته اندر نٿي اوريو پر جڏهن اوريائين ته ڏک ساگر پلٽجي پيو. چوي، ” فقير! ننگرپارڪر کان سياري جي ٻن راتين ۾ کيکڙن جي ڇتن تي چڙهي ٿر ٽپيو آهيان.“ اهو جملو چوندي ٻڍڙي جي چهري تي اهو سڄو سور اٿلي پيو جيڪو هن ڊگهي سفر ۾ ڀوڳيو هو. ٻڍڙي چيو، ”ٻيو ته ٺهيو ڪنهن به دڪان واري مون کي هڪڙو ٽيليفون نمبر ملائي نه ڏنو، چيائون ٿي هل هل! فقير اها ڪهڙي ٻولي آهي؟“ ٻڍڙي جو من ذري گهٽ اٿلي پوي ها، پر ڏک پي ويو. ”مس مس جڏهن وڃي نمبر مليو ته ميزبانن سڃاتو ئي ڪونه ! هي ڪهڙو دستور آهي؟“

ٻڍڙو چپ ٿي ويو ۽ ٿر ڏانهن واپسيءَ لاءِ ڳنڍ ٻڌڻ لڳو هو. پوءَ هن درد سان ڀريل آخري جملو چيو، ”وڏن ماڻهن کي ايئن نه ڪرڻ گهرجي! اسان مسڪين پنهنجن ڪکن ۾ خوش آهيون!“ فقير سوچي ٿو: تهذيب ڇاهي، ڪٿي آهي ۽ ڪنهن وٽ آهي؟ ماڻهو ۽ ماڻهو ڇاهي ۽ ڇا ناهي!

سنڌ ڏانهن لڏي آيل ماڻهو چون ٿا ته سنڌ جي جهنگلي قوم کي اسان تهذيب ۽ زندگيءَ جو وهنوار سيکاريو. هو ڀانئن ٿا ته جيڪڏهن اهي لڏي نه اچن ها ته سنڌ سڄي ئي ريگستان هجي ها ۽ هتي ڪو شهر نه وسي ها!

شايد ڪوٽڏيجي، آمري ۽ مهن جي دڙي کان وٺي هو سنڌ جي ماڻهن کي تهذيب سيکاريندا آيا آهن. شايد، سنڌو ماٿريءَ واري تهذيب جو بنياد انهن ئي وڌو هو جيڪي پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ سنڌ آيا!

سنڌ جي ماڻهن هميشه جهنگن جبلن ۽ صحرائن ۾ شهر ٺاهيا آهن ۽ انهن، جن کي سنڌي ماڻهو غير مهذب ٿا لڳن ڇا ٺاهيو آهي؟ اهو ئي جنهن کي ننگرپارڪر وارو ٻڍڙو ”شاهي جهنگل“ ٿو سڏي!؟ جنهن ۾ ماڻهو ۽ ماڻهو نالي ڪا شيءِ ناهي.“ ڇا سچ پچ ڪراچيءَ واري شاهي جهنگل ۾ ماڻهپو ڪٿي گم ٿي ويو آهي؟

اسان جا سماجي نقاد چون ٿا ته ٻڍڙي کي شهر وارن کان اجائي شڪايت آهي. صنعتي ۽ شهري ماحول ۾ ايئن ئي ٿيندو آهي. هتي ڪنهن کي وقت نه هوندو آهي، ان لاءِ ڪنهن کي ڏوهه نٿو ڏيئي سگهجي. بس اهو ايئن ئي آهي جو شهري ماڻهو مشين جو پرزو بڻجي وڃي ٿو.

پر سائين! ننگرپارڪر جي ٻڍڙي اهو ڪٿي چيو ته سندس استقبال ۾ شهر بند ڪري ڇڏيو وڃي ها. هن رڳو ايترو چيو، ”هن شاهي جهنگ ۾ ڪي ٿورا ماڻهو ٿا رهن“ فقير سوچي ٿو: جڏهن شهرن مان ماڻهپو گم ٿي وڃي تڏهن ڇا ڪجي؟ جڏهن سنڌي ماڻهو سنڌ جي شهرن ۾ پرديسي ٿي وڃن تڏهن ڇا ڪجي؟ جڏهن پيداواري ذريعن تي پرديسي قابض ٿي وڃن ۽ فاتح بڻجي مقامي ماڻهن کي نيچ سمجهن تڏهن ڇا ڪجي؟ ۽ جڏهن مقامي ماڻهو معاشي طور بيوس ٿي وڃي تڏهن ڇا ڪجي؟ ڇا ننگرپارڪر جي ٻڍڙي وانگر ڳنڍ ٻڍي واپس هليو وڃجي؟

يا ڪجهه ٻيو سوچجي!

(هيءَ سين خميس 23 فيبروري 1989ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)