ڌرتيءَ ڌڪاڻا

هڪ ڀيري پاڻيءَ جو هڪ جهاز سمنڊ ۾ ٻڏي ويو. سڀ ٻڏي ويا، سواءِ ٽن ڄڻن جي. جيئن تيئن ٿاڦوڙا هني هڪ ويجهي ٻيٽ تي پهچي جان بچايائون. انهن مان هڪ جهاز جو ڪيپٽن هو ٻيو چيف انجنيئر ۽ ٽيون هڪ خوشقسمت ملاح هو. سيامت ۾ آيا ته ٻيٽ جو جائزو ورتائون. خوبصورت ٻيٽ انساني آباديءَ کان خالي هو. ڪيپٽن ڊوڙ پائي سڀ کان وڏي ٽڪريءَ تي چڙهي ويو ۽ رڙ ڪري چيائين ”ٻڌو..... مان هن نئين ملڪ جو بادشاهه آهيان.“ چيف انجنيئر هڪدم ان کان ننڍي ٽڪري ڏانهن ڊڪ پاتي ”۽مان وزيراعظم آهيان.“ خلاصي سوچ ۾ پئجي ويو ۽ ٻنهي ڏانهن منهن ڪري پڇيائين ”ته پوءِ ڪير آهيان؟“ ٻنهي هڪ آواز ٿي چيو، ” تون ڄٽ عوام آهين.“

جڏهن به ڪنهن بحران کان پوءِ ٺاپر ايندي آهي تڏهن ايئن ٿيندو آهي. هر ڪنهن کي ڦر لٽ جي سجهندي آهي ۽ عوام وائڙن وانگر ڦرجي ويندو اهي. شايد ڪجهه غلط لکجي ويو آهي. دراصل وائڙائپ ماحول منجهه هجي ٿي جنهن سان چالاڪ ۽ هاڪم ذهنيت رکندڙ طبقا پنهنجي واٽ ڪڍي ويندا آهن ۽ باقي سڌو سادو عوام ڦر ڦوٽ ۽ ڦڙٻاٽيون ڏسندي دنگ رهجي ويندو آهي.

فقير جو خيال آهي ته سادو هئڻ سٺو گڻ آهي پر حد کان وڌيڪ سادگي پاڻ مٿان ظلم آهي. ڇاڪاڻ ته ظالم سادگيءَ واري گڻ مان ناجائز فائدو وٺي وڃي ٿو ۽ اهڙي گڻ واري قوم توڙي ماڻهن کي هر وقت ڳولهيندو رهي ٿو. فقير، قديم آثارن جو ماهر ته ناهي پر ايئن ضرور سوچي ٿو ته منهنجن (مهن جي دڙي وارن) کي ته درياهه شاهه ڊوڙايو نه مڇرن مليريا کان ماريو. انهن کي ماري بچايو ته سندن سادگيءَ. جيڪو آيو. ”ادا اکين تي، ڀلي ڪري آئين جيءُ آئين.“ تان جو اندر. پسندن (آرين) اچي ٺڪاءُ ڪيو ۽ سنڌي ڪنهن پاسي ٿڪجي ويا. اهڙا ڌڪيا جو تاريخدانن ۽ قديم آثارن جي ماهرن لاءِ سندن پيرو کڻن مشڪل ٿي پيو آهي. منهنجن جون زمينون ۽ ڊٺل گهر سي بيٺا آهن. پر انهن کي ڇا ڪجي؟ گهر سونهن گهر ڌڻين سان.

”پنهونءَ پڄاڻان ڏيان باهه ڀنڀور کي.“

مرشد ڪامل ته اها ڳالهه ايئن چئي آهي، باقي انهن جرنيلن جي مرضي جن چيو هو ته کين بنگالين سان نه بنگال جي زمين سان دلچسپي آهي. تعجب آهي ته ماڻهوءَ کانسواءِ ديس جو ۽ ديس کانسواءِ ماڻهن جو تصور سندن ذهنن ۾ اڀري سگهي ٿو. ماروئڙن بنا ڪهڙو ملير ۽ ملير بنا ڪهڙا مارو!

ٻڏل جهاز جي ڪيپٽن ۽ چيف انجنيئر کي پهرين دلچسپي ٻيٽ تي حق ڄمائڻ لاءِ بادشاهه ۽ وزيراعظم بنجڻ ۾ هئي ۽ تنهن کانپوءِ پورهيت ماڻهوءَ کي ڄٽ عوام قرار ڏيئي ٻيٽ تي جيئڻ جو هق ڏنو. سو به يقينن انڪري ته بادشاهه کي رعيت ۾ پورهيت جي ضرورت پوي ٿي جيڪو هر اهو ڪم ڪندو اهي، جنهن سان بادشاهه جي بادشاهت برقرار رهندي آهي.

بادشاهه کي جيئڻ لاءِ ان کپي. رهڻ لاءِ محل کپي، خدمت لاءِ نوڪر کپي، بچاءَ لاءِ سپاهي کپي، پائڻ لاءِ ڪپڙو کپي ۽ تاج ٺاهڻ لاءِ سونارو کپي. اهو سڀ ڪجهه ڪير مهيا ڪندو؟ صرف پورهيت ۽ ڄٽ عوام، جنهن کي بادشاهه سلامت محتاج ڀانئي ٿو ۽ وري اهو به سمجهي ٿو ته محتاج عوام لاءِ جيئن جو بندوبست هو پاڻ ڪري ٿو ۽ کين ان، اجهو، ڪپڙو ۽ جرئت عطا ڪري ٿو.

فقير کي ياد آهي ته ٿورو زمانو اڳ هڪ شهنشاهه سلامت عوام تي وڌيڪ ڌاڪ ڄمائڻ لاءِ اڍائي هزار ساله جشن تاج پوشي ملهايو ويو. ويچاري کي خبر ئي نه پئي ته عوام پاڻ بادشاهه سلامت آهي. شل نه ڪنهن جي ڪڍ لڳي. ترا ڪڍيو ڇڏيس. ويچاري شهنشاهه کي سڄي دنيا ۾ ڪو قبر جيتري جاءِ ڏيڻ لاءِ تيار نه پيو ٿئي. تان جو انهن به انڪار ڪيو جن جي آڌار پڏيو هو.

مارو ۽ ملير لازم ۽ ملزوم آهن. ٻنهي جو هڪٻئي کان سواءِ تصور هاڃو آهي. يهودي سرمائيدارن کي فلسطين جي زمين سان دلچسپي هتي آهي. کين فلسطينين جي انساني حقن سان ڪو واسطو ناهي. ياسر عرفات 26 مارچ تي بغداد ۾ ڪيل پريس ڪانفرنس ۾ ٻڌايو آهي ته اسرائيلين تازن فسادن ۾ 203 فلسطيني ماريا آهن. جڏهن ته ڇهه هزار ڄڻا زخمي ٿيا آهن.

ٽيليويزن تان احتجاجن بابت ڏيکاريل فلمن مان ظاهر پيو ٿئي ته ڌرتيءَ ڌڪاڻا فلسطيني پٿرن سان وڙهي رهيا آهن ۽ اسرائيلي فوج انهن کي گولين، ڳوڙها گئس جي شيلن سان چيڀاٽڻ کان اڳتي وڌي جيئرو پورڻ ۽ جيئري ئي هڏيون ڀڃڻ وارو ڏاڍ شروع ڪيو آهي.

مٿان وري آمريڪي پرچاري ذريعن جي ايماندار صحافت جو اهو حال آهي جو ماڻهن کي ٻڌايو ٿو وڃي ته ”فلسطيني دنيا جو ڌيان ڇڪائڻ لاءِ پٿرن سان وڙهي رهيا آهن.“

هن کان اڳ فقير جو خيال هو ته صرف چوٿين جنگ عظيم پٿرن سان وڙهي ويندي ڇاڪاڻ ته ٽين جنگ عظيم جي تباهيءَ کانپوءِ ڪجهه به نه بچندو، سواءِ پٿرن جي پر اهو خيال غلط ثابت ٿيو آهي ۽ ڌرتيءَ ڄاوا هاڻي ئي دنيا جي جديد ترين فوج جو مقابلو پٿرن سان ڪري رهيا آهن. آمريڪي صحافيءَ جي آمريڪي ٽيليويزن تان ڏنل رپورٽ جمهوريت ۽ ايمانداريءَ وارين دعوائن جو ڀانڊو ڦاڙي وڌو آهي.

فقير سوچي ٿو ته انساني تاريخ جو جهاز وقت جي ڪهڙي مسوڙ تي ۽ ڪهڙي ڪناري ٻيٽ ويجهو ٻڏو آهي جتي پورهيت کي ماڻهو ئي نٿو سمجهيو وڃي.!

هيءَ سين 7 اپريل 1988ع (روزاني هلال پاڪستان ڪراچي)







هڪ ڀيري پاڻيءَ جو هڪ جهاز سمنڊ ۾ ٻڏي ويو. سڀ ٻڏي ويا، سواءِ ٽن ڄڻن جي. جيئن تيئن ٿاڦوڙا هني هڪ ويجهي ٻيٽ تي پهچي جان بچايائون. انهن مان هڪ جهاز جو ڪيپٽن هو ٻيو چيف انجنيئر ۽ ٽيون هڪ خوشقسمت ملاح هو. سيامت ۾ آيا ته ٻيٽ جو جائزو ورتائون. خوبصورت ٻيٽ انساني آباديءَ کان خالي هو. ڪيپٽن ڊوڙ پائي سڀ کان وڏي ٽڪريءَ تي چڙهي ويو ۽ رڙ ڪري چيائين ”ٻڌو..... مان هن نئين ملڪ جو بادشاهه آهيان.“ چيف انجنيئر هڪدم ان کان ننڍي ٽڪري ڏانهن ڊڪ پاتي ”۽مان وزيراعظم آهيان.“ خلاصي سوچ ۾ پئجي ويو ۽ ٻنهي ڏانهن منهن ڪري پڇيائين ”ته پوءِ ڪير آهيان؟“ ٻنهي هڪ آواز ٿي چيو، ” تون ڄٽ عوام آهين.“

جڏهن به ڪنهن بحران کان پوءِ ٺاپر ايندي آهي تڏهن ايئن ٿيندو آهي. هر ڪنهن کي ڦر لٽ جي سجهندي آهي ۽ عوام وائڙن وانگر ڦرجي ويندو اهي. شايد ڪجهه غلط لکجي ويو آهي. دراصل وائڙائپ ماحول منجهه هجي ٿي جنهن سان چالاڪ ۽ هاڪم ذهنيت رکندڙ طبقا پنهنجي واٽ ڪڍي ويندا آهن ۽ باقي سڌو سادو عوام ڦر ڦوٽ ۽ ڦڙٻاٽيون ڏسندي دنگ رهجي ويندو آهي.

فقير جو خيال آهي ته سادو هئڻ سٺو گڻ آهي پر حد کان وڌيڪ سادگي پاڻ مٿان ظلم آهي. ڇاڪاڻ ته ظالم سادگيءَ واري گڻ مان ناجائز فائدو وٺي وڃي ٿو ۽ اهڙي گڻ واري قوم توڙي ماڻهن کي هر وقت ڳولهيندو رهي ٿو. فقير، قديم آثارن جو ماهر ته ناهي پر ايئن ضرور سوچي ٿو ته منهنجن (مهن جي دڙي وارن) کي ته درياهه شاهه ڊوڙايو نه مڇرن مليريا کان ماريو. انهن کي ماري بچايو ته سندن سادگيءَ. جيڪو آيو. ”ادا اکين تي، ڀلي ڪري آئين جيءُ آئين.“ تان جو اندر. پسندن (آرين) اچي ٺڪاءُ ڪيو ۽ سنڌي ڪنهن پاسي ٿڪجي ويا. اهڙا ڌڪيا جو تاريخدانن ۽ قديم آثارن جي ماهرن لاءِ سندن پيرو کڻن مشڪل ٿي پيو آهي. منهن�