چار مکيه عملي رڪن:

href='article.php?Dflt=ڪيل&x=0'>ڪيل ناهي.“

روزا

روزا اگرچه سڀ ڪنهن مذهب ۾ مقرر ٿيل آهن مگر اسلام هنن ۾ بلڪل نئين معنيٰ ۽ مقصد رکيو آهي. اسلام کان اڳي روزا گهڻو ڪري موت ۽ مصيبت جي وقتن تي رکيا ويندا هئا، شايد انهي مطلب تي ته ڪاوڙيل خدا کي ٺارجي. اسلام ۾ روزا انسان جي اخلاقي ترقي ۽ روحاني بهتري لاءِ مقرر ڪيل آهي. اهو مقصد قرآن شريف ۾ بلڪل چٽيءَ طرح ڏيکاريل آهي، جتي روزن رکڻ جو حڪم ڪيل آهي. سورة البقره جي 173 آيت ۾ فرمايل آهي ته روزا اوهان جي واسطي مقرر ڪيا ويا آهن، انهي لاءِ ته توهين تقويٰ رکو. تنهنڪري نماز وانگر روزن جو مقصد به روح جي پاڪيزگي آهي جنهن سان انسان گناهن کان پري ڀڄي. قرآن شريف رڳو چڱن ڪمن ڪرڻ ۽ گناهن کان پرهيز ڪرڻ جو حڪم ڪين ٿو ڪري پر انسان کي اهي رستا ٿو ڏيکاري جن تي هلڻ سان برائي جي خواهش دٻجي وڃي ۽ چڱائي جي قوة زور وٺي. انهن مان هڪڙو رستو آهي روزا رکڻ. تنهنڪري اسلام ۾ روزا رکڻ جي رڳي اها معنيٰ ناهي ته ماني کائڻ بند ڪجي پر گناهن کان به پرهيز ڪجي. هڪڙي حديث ۾ آهي ته هڪڙو روزيدار جو ڪوڙ ۽ گلا نه ٿو ڇڏي تنهن جي کائڻ پيئڻ جي ڇڏي ڏيڻ تي الله تعاليٰ ڪو ڌيان ڪو نه ٿو ڏئي. ٻي حديث آهي ته سڀ ڪنهن ماڻهوءَ کي روزي ۾ فاحش لفظن کان حذر ڪرڻ گهرجي ۽ رڳو ايذاءُ رسڻ تي به غصو نه ڪري. در حقيقت کاڌي کان پرهيز ڪرڻ هڪڙو ڏاڪو آهي جنهن تان انسان سکي ٿو ته جنهن صورت ۾ خدا جي حڪمن ڪري رڳو انهن شين کان جيڪي حلال آهن پرهيز ٿي ڪجي ته ڪيترو نه ضروري آهي ته گناهن ۽ حرام کان پرهيز ڪجي جن کان خدا تعاليٰ به منع ٿو فرمائي جن جو نتيجو به برو آهي. انسان جي قوتن کي طاقت وٺائڻ لاءِ تربيت يا استعمال جي قوتن کي طاقت وٺائڻ لاءِ تربيت يا استعمال يا ورزش گهرجي. خدا جي حڪم جي فرمانبرداري جي قوت کي محڪم ڪرڻ لاءِ هڪڙو وسيلو آهي روزا رکڻ. روزن رکڻ ۾ بدني فائدا به آهن. روزا بک ۽ اڃ سهڻ جي عادت سيکارين ٿا، ۽ سختين واري زندگي لاءِ تيار ڪري ٿا ڇڏين، ۽ عيش عشرت ۾ پئجي نازڪ ٿيڻ کان بچائين ٿا. تنهن کان سواءِ روزا تندرستي جي لاءِ به چڱا آهن. ٻيا فائدا هي آهن.

1) روزا اميرن کي غريبن جي حالت جي واقفيت عملي طور ڏين ٿا.

2) آسودن ۽ تنگدستن کي هڪ حالت ۾ آڻي مساوات جي اصول کي قوت وٺائن ٿا.

3) گرميءَ جي موسم آهي، روزيدار کي سخت اڃ لڳي آهي، اڪيلي جاءِ ۾ ٿڌو پاڻي هن جي سامهون رکيو آهي، تڏهن به هو پاڻي نٿو پئي.

روزيدار کي سخت بک لڳي آهي، بک کان جسم ۾ ضعف ٿو ڀانئين، کاڌو موجود آهي، هن کي ڏسي به ڪوئي ڪو نه ٿو ته به کائي نه ٿو.

پياري زال حاضر آهي، محبت جو جذبو هن کي زال ڏانهن ڇڪي ٿو، مگر روزيدار هن کان پري ٿو رهي.

سبب ڇا آهي؟ سبب هي آهي ته خدا جي حڪم جي عزت ۽ عظمت هن جي دل ۾ ايتري قدر ڄمي وئي آهي جو ڪوئي به جذبو هن تي غالب پئجي نٿو سگهي، ۽ روزوئي خدا جي عظمت ۽ جلال کي دل ۾ قائم ڪرڻ جو باعث آهي. هي ته ظاهر آهي ته جڏهن هڪ مؤمن خدا جي حڪم جي سببان جائز ۽ حلال خواهشن کي ڦٽي ڪرڻ جي عادت ٿو ڪري تڏهن هو ضرور (جيئن اڳي به چيو ويو آهي) خدا جي حڪم جي سبب کان ناجائز ۽ گندين عادتن ۽ خواهشن کي ڇڏي ڏيندو. اهائي اخلاقي پاڪيزگي آهي جنهن کي روزيدار جي اندر ۾ پيدا ڪرڻ ۽ محڪم ڪرڻ شريعت جو مقصد آهي.



زڪواة

سڀ ڪنهن مذهب سخاوت جي ڀلائي ۽ ضرورت سمجهائي آهي، مگر اسلام ۾ نماز وانگر سخاوت به باقاعدي مقرر ڪئي ويئي آهي ۽ ان جو نالو زڪواة رکيو ويو آهي. اهڙي سخاوت هڪڙو دائمي قانون بنجي پيو آهي. اسلام سخاوت فرض ڪئي آهي، ۽ جيڪو ئي اسلام ۾ داخل ٿئي سو زڪواة ڏيڻ لاءِ ٻڌل آهي. مسلمان هڪ برادري آهن، ۽ ان برادري ۾ ڪوئي به شاهوڪار داخل ٿي نه ٿو سگهي جيستائين هو پنهنجي دولت مان ان برادريءَ جي غريب ڀائرن جي مدد لاءِ ڪجهه حصو ڏيڻ تي راضي نٿو ٿئي. زڪواة هڪ عملي آزمائش آهي جا هن کي غريب ۾ غريب ڀاءُ سان برابر ڪري ٿي، ۽ زڪواة هڪ ڍل آهي جا مسڪينن جي فائدي لاءِ شاهوڪارن کان اڳاڙڻ ۾ اچي ٿي. اهڙي طرح شاهوڪارن ۽ غريبن جي وچ ۾ سچي برادري قائم ڪئي ويئي آهي.

زڪواة ڏيڻ هڪ اهڙو مکيه فرض آهي جو نماز کان پوءِ اهو ئي سڀني کان وڌيڪ ضروري سمجهڻ ۾ اچي ٿو. قرآن شريف ۾ اڪثر ڪري ان جو حڪم نماز سان شامل ڪيو ويو آهي. هڪ حديث آهي ته زڪواة هڪ سخا جو تحفو آهي جو مسڪينن جي فائدي واسطي شاهوڪارن کان وٺجي ٿو.

زڪواة جا حقدار قرآن مجيد موجب هي آهن 1 – مسڪين 2 – گهرج وارا 3 – قرضي 4 – قيدي (آزاد ڪرائڻ لاءِ) 5 – مسافر 6 – زڪواة اڳاڙڻ ۽ ڪم هلائڻ لاءِ مقرر ڪيل نوڪر 7 – اهي جن جون دليون حق ڏانهن مائل ٿين 8 – الله جي راه ۾ ڪم ڪندڙ.

مسڪينن ۽ گهرج وارن ۾ تفاوت هي آهي ته مسڪين اهي آهن جي پنهنجي گذران لائق ڪمائي نٿا ڪري سگهن ۽ تنگ گذران اٿن، مگر گهرج وارا اهي آهن جن کي ڪنهن وقت ڪمائي ڪرڻ لاءِ اوزارن وغيره جي گهرج آهي ۽ خريد ڪرڻ لاءِ پيسو ڪونهين. ڪو شخص ڪمائي ڪرڻ جو لائق به آهي پر قرض به اٿس، هن جو قرض زڪواة جي مال مان ڏيئي ڇڏجي. قيدي اهي آهن جي جنگ ۾ جهليا ويا آهن. زڪواة مان ڪجهه حصو انهن کي آزاد ڪرائڻ لاءِ خرچ ڪجي. مسافر اگرچه شاهوڪار هجي ته به بعضي وقتن تي اتفاقن سببان ڌارين ملڪن ۾ هو محتاج ٿي ٿو پوي. تنهن ڪري زڪواة جو ڪجهه حصو اهڙن مسافرن جي مدد لاءِ خرچ ڪجي. ڇهين نمبر واري حقداري ڏيکاري ٿي ته زڪواة هر حالت ۾ سرڪاري طور گڏ ڪري خرچ ڪرڻي آهي، ائين ناهي ته هر ڪنهن شخص کي جيئن وڻي تئين زڪواة جا پيسا پنهنجي ليکي خرچ ڪري ڇڏي. پگهار تي ماڻهو مقرر ڪرڻ گهرجن جي زڪواة اڳاڙي بيت المال ۾ گڏ ڪن ۽ ان جي خرچ جو انتظام رکن، انهن جي پگهار زڪواة جي پيسن مان ڏيڻ گهرجي.

پويون ٻه حقداريون اسلام جي اشاعت به بنسبت آهن. ڪيترائي اهڙا ماڻهو هوندا آهن جي سلام ڏي مائل هوندا آهن ۽ اسلام جي تعليم معلوم ڪرڻ جي خواهش ڏيکاريندا آهن مگر انهن کي اسلام سيکارڻ جي انتظام لاءِ پيسا گهرجن. في سبيل الله خرچ ڪرڻ (يعني الله جي راه ۾) جو مطلب آهي دين اسلام جي واڌاري ۽ بچاءَ لاءِ خرچ ڪرڻ. اسلام جي اشاعت ڪرڻ لاءِ تقريرن، تحريرن ۽ تصنيفن جي ضرورت ٿئي ٿي ۽ مخالفن جي اعتراضن جا رد ڏيڻا ٿا پون. انهيءَ ڪم لاءِ به پيسا کپن، ۽ اهي پيسا زڪواة جي پيسن مان ڪڍي سگهجن ٿا. ارمان جي ڳالهه آهي ته مسلمانن زڪواة جي خرچڻ بنسبت هن فرض کي ٻن ٽن صدين کان بلڪل وساري ڇڏيو آهي. نتيجو اهو ٿيو آهي جو اسلام جي پاڪ دين جي اشاعت لاءِ ڪا ورلي ڪوشش ڪئي ٿي وڃي.

زڪواة ادا ڪرڻ سان زڪواة ڏيڻ واري کي هي فائدو ٿو ٿئي جو مال جي محبت انساني اخلاقن تي غالب پئجي نه ٿي سگهي، ۽ ڪنجوسائي جي عيبن کان انسان پاڪ ٿو رهي، ۽ هي به