چار مکيه عملي رڪن:

يو ويو آهي.

نماز ماڻهن جي ميل ميلاپ جو وسيلو آهي

نماز پڙهڻ لاءِ مسجد ۾ اچڻ ۽ جماعت جي پابندي تمدن ۽ ترقي جي جان آهي، اتفاق، ٻڌي ۽ خيالن جي تبادلي جو سڀ کان پاڪ وسيلو آهي. انهيءَ جي ڪري ڪوئي به جاهل شخص گهڻيون ڳالهيون نمونو ڏسي سکي سگهي ٿو، ۽ ڪوئي به عالم آسانيءَ سان اسلام سيکاري سگهي ٿو. ڪوئي به امير غريب ماڻهن سان ڪلهو ڪلهي ۾ هڻي بيهڻ سان مساوات جو سبق وٺي سگهي ٿو؛ ۽ ڪوئي به غريب امير جي برابر ويهي سچي دين جي انصاف کان پنهنجي روح کي خوشي ڏيئي سگهي ٿو.



امام

امام جي پٺيان نماز پڙهڻ مان اهو سبق ٿو سکجي ته دنيا ۾ به سڀني ڪمن ڪارين کي چڱيءَ طرح سر انجام ڪرڻ لاءِ هڪ پريو مڙس يا حاڪم مقرر ڪجي جنهن جي زيردستيءَ ۾ صلح ۽ اتفاق سان ڪم هلي. اهو پريو مڙس نيڪ دل ۽ عادل هئڻ گهرجي.

امام ٿيڻ جو لائق به اهو آهي جو ٻين کان قرآن شريف وڌيڪ ڄاڻي ۽ ٻين کان وڌيڪ نيڪ هجي. مٿي حديث ڏنل آهي جيڪا نماز ۾ خلوص دل ۽ معنيٰ سمجهڻ سان تعلق ٿي رکي، تنهن مان سمجهه ۾ اچي ٿو ته جنهن نماز ۾ جسم سان دل شامل ناهي تنهن تي الله تعاليٰ ڌيان ڪو نه ٿو ڏئي. منهنجي خيال ۾ ائين ٿو اچي ته دل شامل فقط تڏهن ٿيندي جڏهن نماز جي لفظن جي معنيٰ سمجهبي. تنهنڪري ضرورت آهي ته نماز جي لفظن جي معنيٰ سکجي، ۽ نماز پڙهڻ وقت معنيٰ تي غور ڪجي هتي نماز جا الفاظ معنيٰ سان ڏجن ٿا:

1 – سبحاﻧﻚ اللهم وبحمدك وتبارك اﺳﻤﻚ

شان آهي تنهنجو اي خدا ۽ تعريف تنهنجي ۽ پاڪ آهي تنهنجو نالو

وتعالیٰ جدك ولا الٰہ غيرك

۽ اعليٰ آهي تنهنجي وڏائي ۽ ڪونهي معبود سواءِ تنهنجي

2 – اعوذ بالله من الشيطٰن الرجيم

پناه وٺان ٿو الله جي ڪنان شيطان لعنتي جي

3 – بـسم الله الرحمٰن الرحيم

ساڻ نالي الله جي جو مهربان ۽ بخشيندڙ آهي

4 – الحمد الله رب العالمين الرحمٰن الرحيم

سڀ تعريف آهي الله جي جو سڀني جهانن جو هلائندڙ آهي جو مهربان ۽ بخشيندڙ آهي

ماﻟﻚ يوم الدين اياك نعبد واياك نستعين

مالڪ آهي ڏينهن قيامت جي جو تنهنجي ئي عبادت ڪريون ٿا تنهنجي ئي مدد گهرون ٿا

اهدنا الصراط المستقيم صراط الذين انعمت عليهم

هدايت ڪر اسان کي رستي سڌي جي رستو انهن جو جن تي تنهنجون نعمتون وسيون آهن

غير المغضوب عليهم ولالضالين آمين

نه انهن جو جن تي غضب آهي ۽ نه گمراه ٿيلن ٿا شال ائين ٿئي

5 – قل هو الله احد الله الصمد

چؤ ته هو الله هڪ آهي الله بي نياز

(يعني کيس ڪنهن جي پرواه ڪانهي مگر ٻي سڀ ڪنهن شيءَ جو مٿس مدار آهي ۽ ان جي مرضيءَ کان سواءِ هلڪي ڪين سگهندي)

لم يلد ولم يولد ولم يکن له کفوا احد

هن نه ڄڻيو آهي ۽ نه ڄائو آهي ۽ ناهي هن جي برابر ڪوئي به يا ڪوئي به هن جهڙو ناهي

6 – سبحان ربی العظيم

شان آهي منهنجي وڏي رب جو

7 – سمع الله لمن حمده ربناوﻟﻚ الحمد

ٻڌي ٿو الله ان کي جو سندس تعريف ٿو ڪري اي رب اسان جا تنهن جي ئي تعريف آهي

8 – سبحان ربی الاعلیٰ

شان آهي منهنجي رب جو جو سڀني کان مٿي آهي.

9 – التحيات الله والصلوات والطيبات

دائمي بقا الله جي ۽ موچاريون ۽ پاڪايون

(ٻي معنيٰ التحيات = لفظن سان خدا جي عبادت – الصلوات = عملن سان عبادت – الطيبات = دولت سان يعني سخاوت سان خدا جي عبادت – اهي عبادتون جڳائن ٿيون الله کي)

السلام عليک يا ايها النبی ورحمـة الله وبرڪاته

سلام آهي توتي اي پيغمبر ۽ رحمت الله جي ۽ برڪتون

السلام علينا وعلیٰ عباد الله الصالحين اشهد

سلامتي هجي اسان تي ۽ الله جي ڀلارن بندن تي شاهدي ٿو ڏيان

ان لالله الا الله واشهد ان محمداًعبدهٗ و رسوله

ته ڪونهي معبود سواءِ الله جي ۽ شاهدي ٿو ڏيان ته محمد (ﷺ) سندس ٻانهو ۽ پيغام پهچائيندڙ آهي

10 – اللهم صل علیٰ محمد

اي الله وڏو شان ڪر محمد ﷺ جو

وعلیٰ آل محمد کما صليت علیٰ ابراهيم

۽ سندس آل جو جيئن ڪيئي وڏو شان ابراهيم

وعلیٰ آل ابراهيم انڪ حميد مجيد اللهم

۽ ابراهيم جي آل جو تحقيق تون تعريف جوڳو ۽ وڏي شان وارو آهين اي الله

بارڪ علیٰ محمد وعلیٰ آل محمد کما بارکت علیٰ ابراهيم وعلیٰ آل ابراهيم

برڪتون ڪر محمد ۽ سندس آل تي جيئن ڪيئي برڪتون ابراهيم (ؑ) ۽ سندس آل تي

انڪ حميد مجيد

تحقيق تنهنجي تعريف ۽ شان ڪيو ٿو وڃي

11 – رب اجعلنی مقيم الصلوات ومن ذريتی ربنا

رب منهنجا مون کي نماز تي قائم رک منهنجي اولاد کي اسان جا رب

وتقبل دعاءِ ربنا اغفرلی

ڪر دعا رب اسان جا بخش ڪر مون کي

ولوالدی وللمؤمنين يوم يقوم الحساب

منهنجي ماءُ پيءُ کي ۽ مومنن کي ڏينهن قيامت جي

11 – السلام عليکم ورحـمة الله

سلامتي هجي اوهان تي ۽ رحمت الله جي

11 – اللهم انانستعينڪ ونستغفرك

اي الله اسين تنهنجي مدد ٿا گهرون ۽ تنهنجي بخشش ٿا گهرون

ونؤمن بڪ ونتوکل عليک ونثنی عليڪ الخير

۽ توتي ايمان آڻيون ٿا ۽ توتي ڀروسو ڪريون ٿا ۽ تنهنجي تعريف ڪريون ٿا چڱي طرح

ونشرڪ ولانڪفرڪ ونخلع

تنهنجو شڪر ٿا ڪريون ۽ تنهنجي بي شڪرائي نه ٿا ڪريون ۽ اڇليون ٿا

ونترك من يفجرك اللهم اياك نعبد

۽ ترڪ ٿا ڪيون ان کي جو توکي نٿو مڃي اي الله تنهنجي ٻانهپ ٿا ڪريون

ولڪ نصلی ونسجد واليڪ نسعیٰ

۽ تنهنجي عبادت ٿا ڪريون ۽ سجدو ٿا ڪريون ۽ توڏي ڀڄون ٿا

ونحفد ونر جورحمتڪ ونخشیٰ

۽ تڪڙاٿيون ٿا ۽ اميد ٿا رکون تنهنجي رحمت جي ۽ ڊڄون ٿا

عذابڪ ان عذابڪ بالکفار ملحق

تنهنجي عذاب کان تحقيق تنهنجو عزاب ڪافرن سان شامل آهي

سڄي نماز ۾ بار بر ”الله اڪبر“ چوڻ ۾ اچي ٿو جنهن منجهان اهو ضروري مطلب ٿو نڪري ته نمازي الله تعاليٰ کي سڀني کان وڏو سمجهي نماز جي سڀ ڪنهن حالت ۾ نهايت عجز ۽ نياز رکي. هڪڙي حديث ۾ آهي ته نماز اهڙي نياز سان پڙهو جو ڄڻ ته سچ پچ خدا تعاليٰ جي روبرو حاضر ٿيا آهيو ڇو ته جيڪڏهن توهان هن کي نٿا ڏسو ته هو ته توهان کي ڏسي پيو. مسلمانن جي سڄي نماز الله تعاليٰ جي اعليٰ شان ۽ عظمت جو ۽ سندس پاڪائي ۽ ڪماليت جو اظهار آهي، ۽ پڻ انسان جو پنهنجي خالق تي هر طرح مدار ۽ محتا جي ڏيکاري ٿي. جئين جسم سڀ ڪنهن قسم جي تواضع ۽ بندگي واريون حالتون اختيار ٿو ڪري تئين زبان وري خدا جي سڀ شان ۽ ڪماليت جو اظهار ڪري ٿي، جنهن ڪري دل به ضرور پاڪيزه جذبن سان ڀرجيو ٿي وڃي. هر لفظ ۾ ڪهڙو نه خدائي عظمت جو روح سمايل آهي، ڪيڏو نه خدا تي ڀروسو ۽ توڪل ڏيکاريل آهي، سندس اطاعت جو اظهار ڪهڙو نه عجيب نموني سان ڪيو ويو آهي، ۽ جيڪي خدا کان الڳ آهن تن سان واسطو نه رکڻ جي ڪهڙي نه زور سان خواهش ڏيکاريل آهي، ڪهڙو نه سچو خدا جو خوف خدا جو ۽ ٻين کان بي ڊپائي ڏيکاريل آهي ! اهڙي شريف خواهش يا جذبو يا خيال آهي ئي ڪونه جو مٿين لفظن ۾ ظاهر