ٺيڪيدار ڀڄي ويو

ڪا اخبار اهڙي ناهي جنهن ۾ اهو اطلاع نه هجي ته ”ٺيڪيدار ڀڄي ويو.“

ڪير آهي اهو ٺيڪدار؟ جنهن ڀڄڻ سان سمورا عالمي رڪارڊ ڀڃي ڇڏيا آهن. هو ڇو ٿو ڀڄي؟ ڪنهن کان ٿو ڀڄي ۽ ڪيستائين ڀڄندو رهندو؟ اهي ئي سوال آهن جن اڄ فقير کي منجهائي وڌو آهي. فقير کي يقين آهي ته اهڙي عظيم ڀاڄ يا ته سرحدن تي لڙائي واري زماني ۾ عوام دشمن فوجن ۾ پوندي آهي يا وري چور ڀڄندا آهن جن کي چوويهه ڪلاڪ پڪڙجي پوڻ جو ڊپ هوندو آهي. ڇا ٺيڪيدار جو تعلق ... ... نه ته ايئن ڪيئن ٿو ٿي سگهي! چورن تي ڪتا ڀؤڪندا آهن؛ ٺيڪيدار ته پاڻ ڪتا ڌاريندو آهي، اصلي نسل جا.

ٺيڪيدارين لاءِ ڊوڙن جا عالمي مقابلا ته برابر ٿيندا آهن پر فقير کي خاص طور تي اها ڳالهه بنهه سمجهه ۾ نه آئي آهي ته ٺيڪيدار ڪم اڌ ۾ ڇڏي ڇو ٿا ڀڄي وڃن. ممڪن آهي ته ويچارا ڪم ڪري ڪري ٿڪجي پوندا هجن! يا وري ڪڪ ٿي، ورچي ڇڏي ويندا هجن. شايد ٺيڪيدارن کي ڪم کڻن وقت اها خبر نه هوندي آهي ته کنيل ڪم سندن وت کان گهڻو آهي. سچ پڇ ته ان وچڙيل ڌاڳي کي ڇڏائيندي ڇڏائيندي فقير پاڻ به ان ۾ منجهي پيو آهي، ڪا ڳنڍ ڪٿي پيل آهي ته ڪو سرو ڪٿي آهي.

ڪٿي اسپتال جو ڪم اڌ ۾، ڪٿي روڊ جو ٺيڪو پنڌ ۾. ڪٿي اسڪول کي ڇت نه پئي ته ڪٿي بجليءَ جا پول ميدانن ۽ گهٽين ۾ ستا پيا هوندا آهن ۽ ٺيڪيدار جو پيرو ئي نه لڀجندو آهي.

رني ڪوٽ جو روڊ به نه ٺهي نه ٺهيو. 1982 ۾ رني ڪوٽ سيمينار کانپوءِ 21 لک رپين جو ٺيڪو ڏنو ويو ته جيئن هن کانپوءِ ماڻهو دنيا جو وڏي ۾ وڏو قلعو سولائيءَ سان ڏسي سگهن. پر اهو ٺيڪيدار به ڪنهن خاص مٽيءَ جو ٺهيل هو. 21 لک کيسي ۾ ۽ ٻه چار ٻوريون سيمنٽ جون سائيٽ تي. همراهه گڏه جي سڱن وانگر گم (مزي جي ڳالهه ته سرڪار پاران پڇا ئي ڪونهي)

فقير جو خيال آهي ته سڀ ٺيڪيدار ترقياتي ڪمن جا نظرياتي مخالف آهن ۽ نٿا چاهين ته عوام جي ترقيءَ واري خواهش پوري ٿئي. چئي نٿو سگهجي ته هو ”نظريه مخالفت ترقي“ جا پوئلڳ ڇو هوندا آهن، پر لڳي ايئن ٿو ته ٺيڪيدا، ترقياتي ٺيڪا کڻڻ لاءِ جدا جدا ۽ تمام جا نقشانيءَ سان ڊوڙ ڊڪ صرف انڪري ڪندا آهن ته متان ڪو ٻيو ٺيڪيدار اهو ڪم غلطي، دٻاءَ يا ڪنهن ٻي مجبوريءَ وچان مڪمل نه ڪرائي وجهي.

سو، ٺيڪيدار وڏي ڊوڙ ڊڪ کانپوءِ ٺيڪو هاصل ڪرڻ بعد ڀڄي ويندا آهن ۽ اهڙو ڀڄندا آهن جو سندن پيرو ئي نه لڀجندو آهي.

فقير ٻڌو آهي ته جڏهن ٺيڪيدار ڀڄندا آهن. تڏهن زمين تي پير نه رکندا آهن پر هوائي جهازن ۾ اڏامي ويندا آهن، مثال طور: ٺيڪيدار مارڪوس خان، ٺيڪيدار هٽلر خان، ٺيڪيدار رضا شاهه خان، ٺيڪيدار بوڪاسا خان، ٺيڪيدار عيدي امين خان، ٺيڪيدار...... ٺيڪيدار....... ڳڻي ڳڻي فقير جي هٿن پيرن جون آڱريون کٽي ويون، نالا نه کٽا.

ملڪ ۾ وڏا وڏا ٺيڪيدار آيا. وڏا وڏا ٺيڪا کنيائون. هڪ به پورو نه ٿيو ۽ رات وچ ۾ ٽپڙن سميت گم ٿي ويا ۽ ماڻهو، هنڌ هنڌ بنيادن لاءِ اڌوريون کوٽايون ڏسي هڪٻئي کان پڇندا رهيا، ”ڀائو، نئون ٺيڪيدار به ڀڄي ويو؟“ “هائو ادا ڀڄي ويو.“ چپن ۾ مرڪي هڪ ٻئي کي ٻڌائيندا.

” ڇو ڀڳو؟“

” بس ادا ڀڄڻو هوس. آيو ئي ڀڄڻ لاءِ هو.“

ٺيڪيدارن جو ڪو هڪ قسم نه ٿيندو آهي. انهن جا قبيلا ۽ انهن قبيلن جا پاڙا ٿيندا آهن. ٿلهي ليکي انهن کي ٻن قبيلن ۾ ورهائي سگهبو آهي. هڪڙا اهي ٺيڪيدار هوندا آهن جيڪي پاڻ ٺيڪيدار ٿي ويندا آهن. مثال طور: جمهوريت جا ٺيڪيدار، مذهب ۽ نظرين جا ٺيڪيدار، سياست جا ٺيڪيدار، ادب ۽ اخلاق جا ٺيڪيدار ۽ سماج جا ٺيڪيدار. انهن جو ڪم فتوائن جي ذريعي صحيح ۽ غلط بابت فيصلو ڏيڻ هوندو آهي. ٻيا اهي ٺيڪيدار هوندا آهن جن کي ٺيڪيداريون ڏنيون وينديون آهن. مثال طور: ٺيڪيدار براءِ انتظامي، ٺيڪيدار براءِ تعليم ۽ صحت، ٺيڪيدار براءِ اندروني توڙي بيروني معاملا وغيره وغيره.

جتي ٺيڪيدارن جا قسم هوندا آهن اتي ٺيڪن جا به قسم هوندا آهن. مثال طور: فلاڻي ملڪ يا صوبي يا ضلعي جو هيترن ڪ هيترن سالن لاءِ فلاڻي ڪ فلاڻي خان جو ٺيڪو، ٺيڪي جا شرط ضابطا پورا ڪندو رهيو ته مدو وڌايو ويندو نه ته اڳواٽ لاهي ٺيڪو ڪنهن ٻئي جي حوالي ڪبو.

هڪڙا ٺيڪا ڦرڻ جا هوندا آهن. مثال طور ڪراچيءَ ۾ نيپيئر ۽ بغدادي ٿاڻن جا ٺيڪا سڀ کان ٽاپ تي آهن. ڇو؟ انڪري ته اتي عصمت ۽ منشيات فروشيءَ جو ڪاروبار چوٽ تي آهي. ٿاڻا ڪيئن ڦريندا آهن؟ فقير ڇا چوي. سڀني کي خبر آهي. ٻيا ٺيڪا پنڻ ۽ پنانگ جا هوندا آهن. فٽ پاٿن جون حدون مقرر ڪري ماڻهن کي پنڻ جا ٺيڪا ڏنا وڃن ٿا، جتي پينو فقير پنهنجا ڪوڙهيل فٽ ڏيکاري پنن ٿا. پنڻ ۽ ڦرڻ جا ٺيڪا فقط ٿاڻن ۽ فٽ پاٿن تائين محدود نه آهن پر اهي ڪنهن وڏي ٿاڻي ۽ وڏي فٽ پاٿ جون مائيڪرو اسڪوپڪ تصويرون آهن.

هڪڙا ٺيڪيدار واڪ ڏيئي ٺيڪو کڻندا آهن ته بيا ٺيڪيدار زور زبردستيءَ سان ٺيڪو کڻندا آهن. اها بي ڳالهه آهي ته اڄ ڏينهن تائين ڪنهن به ٺيڪو پورو نه ڪيو آهي. هڪڙن انسانيت جي راڄ جو ٺيڪو کنيو، ٻين عوامي خوشحاليءَ لاءِ صنعت ڪاريءَ جو واڳ ڏنو، ان کان پوءِ انساني برابريءَ واري راڄ جي قيام جو ٺيڪو کنيو ويو، ان کانپوءِ احتساب جو ٺيڪو کنيو ويو ۽ ان کانپوءِ بنيادي انساني حقن جي بحاليءَ جو ٺيڪو کنيو ويو. ڪهڙي ٺيڪي جا بنياد پيا، ڪهڙي جون ديوارون کڄيون، ڪهڙي جي ڇت پئي يا رنگ روغن ٿيو؟؟ رني ڪوٽ روڊ جي ٺيڪي وانگر کنيل؛ سڀ ٺيڪا سيمنٽ جي ٻن چئن ٻورين وانگر سائيٽ تي پيا آهن ۽ ٺيڪيدار؟

ڪي ڀڄي ويا ڪي ڀڄي ويندا.

(هيءَ سين آچر 8 مئي 1988ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)