يتيم ڀولڙو نچي ٿو ...

يتيم ڀولڙو نچي ٿو ...

يتيم ڀولو ڪير آهي؟ ۽ چو ٿو نچي؟ ان ڳالهه تي پوءِ ٿا اچون. پهرين شهر جون ڪجهه جهلڪيون ٿا ڏسون:

انسانن ۽ ٽريفڪ جي هجوم ۾ ڪنهن مصروف شاهراهه تي ٽريفڪ سگنل بند ٿئي ٿو. هڪدم ننڍڙن نينگرن ۽ نينگرين جو بي قابو ٽولو مختلف گاڏين کي وڪوڙي وڃي ٿو. هر ٻار گاڏيءَ تي ڪپڙي سان ابتو سبتو لامارو ڏئي ڊرائيور سيٽ تي ويٺل شخص آڏو هٿ جو ڪشڪول وڌائي پنج ڏهه پئسا اجرت گهري ٿو. اهڙي ڪم جي اجرت جيڪا نه محنت آهي نه ڪجهه ٻيو. اهو اک ڇنڀ جو هڪ واقعو، سڄو ڏينهن مختلف چوراهن تي مختلف ڪردار ادا ڪن ٿا.

هڪ ٻي جهلڪ ۾: جيئن ئي ڪا گاڏي فٽ پاٿ وٽ بيهي ٿي، ٻه ٽي ڇوڪراٽ ڦري اچن ٿا، سائين! ڌوئي ڇڏيان؟“

”نه ادا ضرورت ناهي.“

”سائين مٽيءَ جا تهه چڙهي ويا اٿس.“

”ادا ڀلي چڙهن، تون ته جند ڇڏ.“

”سائين ڏهه نه ته پنج رپيا ڏجانءِ... ڌوئي ڇڏيان؟“

هڪ ٻئي هنڌ: ٽريفڪ وچ ۾ ڪارون اگهندڙ فقير ٻارن سان گڏ اخبارون وڪڻندڙ ٻار نظر ايندا.

”صاحب اخبار وٺو.!“

” نه کپي!“ جواب ملي ٿو.

”صاحب مهرباني ڪري خريد ڪريو، اڄ روزگار نه لڳو آهي.

”نه پٽ نه کپي.“

”سائين خدا جي واسطي خريد ڪريو، بک لڳي اٿم، پئسا ڪونهن.“

هڪ ٻئي منظر ۾: ٻه ڪردار آهن. هڪ ڄڻو وڏي ميز پويان ريوالونگ چيئر ۾ گهتل آهي ۽ ٻيو سامهون پيل ڪرسي تي اٽينشن ويٺو آهي.

”تعليم؟“

”سائين! مان ايم اي ۽ بي ايس سي آهيان.“

”هون، فيلڊ؟“

”مارڪيٽنگ، سيلز، ڪيميڪلز، ايڊمنسٽريشن، اشتهار ۽ پبلڪ رليشنگ، جيڪا جاءِ هوندي، مان ڪري سگهان ٿو سائين!“

”اڪائونٽس؟“

”نه، سائين پر“

”ٽائپنگ؟“

”نه، سائين پر“

”تون وڃي سگهين ٿو، ضروت پئي ته گهرائي وٺنداسون!“

”سائين مون کي موقعو ڏيو مان اڪائونٽس به....“

”يو ڪين گو...“

”سائين مان غريب آهيان مهرباني ڪري.....“

” آءِ ايم ساري“

”سائين مان ڏاڍو محنتي آهيان، تجربو به....“

”گيٽ آئوٽ!“

اهي سمورا منظر، سموريون ڇڙٻون، سموريون ذلتون ۽ ڏاٺن ۾ چٻجندڙ جذبا ۽ دليون اسان جي چوڌاري هر وقت، هر لمحي موجود آهن. ڪنهن جا لخت جگر، ڪنهن جا ڀائڙا، ڪنهن جون لاڏليون ڀينرون، ڪنهن جون جيجل مائرون، ڪنهن جا قرآن جهڙيون ڌيئر، ايئن لڳي ٿو ڄڻ ڪنهن ٻڍڙي پيءُ جو پٽ آڏو، جوان ڌيءَ جو ڪنهن غير آڏو، ڀاءُ جو ڀاءُ آڏو ۽ مقدس رشن جو مجبورين آڏو هٿ ٽنگيل هجي. اهي آهن اڄوڪي سماج جا، اڄوڪي سماج جا، اڄوڪي انسان جي منهن تي پادر!

اڄ جو سماج ئي يتيم ٿي ويو آهي. روزگار جيڪو ماڻهوءَ جو هق اهي. سو به ماڻهوءَ کي پنڻو پوي ٿو. جيڪو حق کسي نٿو سگهي تنهن کي پنڻو پوي ٿو ۽ جيڪا پن آهي سو وري اڄ ڪلهه پيشو به آهي. ڪيڏو نه عجيب غريب تاڃي پيٽو اهي هن سماج جو! خرابي پنهنجي حد اورانگهي وئي آهي. هاڻ ته ان کي ٺيڪ ڪرڻ جو هڪ ئي رستو آهي. ”ٽب ئي اونڌو ڪجي“ نه ڪا وڏي مڇي هجي نه ننڍين کي کائي.

صورت وڃي اها بيٺي آهي ته پيشه ور ٺوڳي پينو ۽ روزگار پنندڙ مجبور ماڻهوءَ مان ظاهري فرق به ختم ٿيندو پيو وڃي. هر گهرجائو پهرين نظر ۾ ٺوڳي ۽ هر ٺوڳي پهرين نظر ۾ گهرجائو پيو نظر اچي.

ڪلهه ڪلفٽن جي خوبصورت ڪناري تي سي بريز اپارٽمينٽس وٽان جيئن ئي ڪار موڙ ڪاٽيو تيئن رستي جي ڪناري تي فقير سان بيٺل سندس ساٿي ڀولرو ٽپ ڏيئي اٿيو ۽ ڪار کي فوجي انداز ۾ سلوٽ ڪري بيهي رهيو. ڀولڙو ان وقت تائين ايئن ئي بيهي ڪار ڏانهن نهاريندو رهيو جيسين اها گهڻو پري نه نڪري وئي. پوءِ چپ چاپ وري ويهي رهيو. ٻي ڪار جي انتظار ۾ .

اهو ڀولڙو، علامتي انداز ۾ ڀولڙياري فقير جي پنهنجي مجموعي حالت هو، جيڪو چار لاچار هر ايندڙ ويندڙ ڪار کي ايئن سلوٽ ڪري رهيو هو جيئن ڪو پينو ٻار ايندو ويندڙ جو پلئه ڇڪي ٻه چار آنا خيرات گهرندو هجي. جيڪو دنيا کي پاڻ تي (ڀولي جي روپ) کلائي ٻين لاءِ خوشيءَ جو سامان بڻجي پنهنجن ڏکين ۽ آنڊي تي مانيءَ ڀور جي ملم رکندو هجي. پر سچ پچ ته اها کل اها آهي جيڪا بي وسيءَ کان اڀري زمان جي چٿر ڪندي آهي.

مس مس ڀولڙي واري فقير جي چوڌاري پنج ست ٻار ۽ ٽي چار وڏا جمع ٿيا ته فقير اها ”ڊگڊگي“ ڪڍي جنهن تي ڀولي جي روپ ۾ هو پاڻ نچندو، ٽپا ڏيندو، مورچي مان بندوق هلائيندو، شادي ڪندو ۽ منهن مٿو پٽيندو نظر ايندو آهي. ”جيئڻ ڪارڻ جيڏيون مون وڏا وس ڪيا.“

تماشي ۾ هڪ جاءِ تي فقير ڀولي کي چوي ٿو، ”صاحب لوڪن کي ڏيکار ته ڪنگلو ايلفيءَ ۾ ڪيئن هلندو آهي.“ ۽ ڀولو هلي ڏيکاري ٿو: ٻئي هٿ خالي کيسن ۾. عجيب لاتعلقيءَ وارو شان. سينو ٻاهر ڪنڌ هيڏانهن وڏانهن ڦرندو ڄڻ وڏن شوڪيسن ۾ تڪيندو ٿي ويو. اکين ۾ حسرت. اوچتو ڪنهن ڇرڪ سان سڄي لئه جو ٻيڙو غرق. پوءِ فقير کانئس پڇي ٿو، ”اڙي ڪنگلا ماني کاڌي اٿئي!“ ڀولو نماڻائي سان ڪنڌ ڌوڻي چوي ٿو، ”نه“ سندس جواب ٻڌڻ کانپوءِ فقير مجمعي آڏو صدا هڻي ٿو، ”صاحب لوڪو! هن ڪنگلي کي شاپنگ ۽ مانيءَ ڪجهه ڏيو!“ ڀولو ٽپ ڏئي ڊالڊا جو خالي دٻو کني مٿي تي رکي ميڙ آڏو ڦري، پنهنجي فن جي مڃتا لاءِ انعام ۽ ڏکن جي اظهار سان خيرات جي گهر ڪري ٿو.

ان کي روزگار پنڻ نه چئبو ته ٻيو ڇا چئبو؟ نئين سال جي پهرين تاريخ جي خبر آهي ته ڪراچيءَ جي وچ شهر ۾ هڪ پير مرد بک وگهي مري ويو.

ڇو؟ ڇا شهر ۾ خيرات ڏيڻ وارا مري ويا آهن؟ ڇا هوٽلن، درگاهن ۽ مسجدن جي درن تي گناهه ڌوئيندڙ سيٺين جا سمورا گناهه ڌوپجي ويا آهن يا لنگر ختم ٿي ويا آهن؟ نه اهڙي ڪا به ڳالهه ڪانهي. دراصل عام ماڻهوءَ جي مدد ڪرڻ بدران قربانيءَ جون کلون جماعت اسلاميءَ کي ڏيڻ جون اسڪيمون مضبوط ٿي ويون آهن.

ماڻهو ايڏو هيڻو به ناهي جو ڏينهن ٻه لنگهڻ ڪاٽڻ سان مري وڃي. دراصل انساني قدر مري ويا آهن. ڳالهه فقط ايتري هئي ته اهو پير مرد خبر ناهي ڪهڙن سببن کان پاڻ کي ڀولي وانگر نچائي نه سگهيو ۽ ڪيئي ڏينهن جي ذهني ڇڪتاڻ ۽ فاقي کانپوءِ نيٺ هڪ ڏينهن فٽپاٿ تي مئل لڌو ويو.

پر ڇا انساني قدرن جو اهڙو موت ڪا جدا ڳالهه آهي؟ ڳالهه ته وري به اها ئي آهي ته هيءُ سماج يتيم ٿي ويو آهي جنهن ۾ جيئڻ جو هق به پنيو وڃي ٿو.

(هيءَ سين خميس 18 مئي 1989ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)