وڏا گونگا

وڏا گونگا

خبر آئي آهي ته ”وڏي گونگي“ پنجاهه سال چرين جي اسپتال ۾ قيد رهڻ کانپوءِ جڏهن آزاد ٿي ته فقط 19 ڏينهن جي اندر مري پئي.

وڏي گونگي ڪير هئي ۽ ڪٿان آئي هئي؟ ڪنهن کي به خبر ناهي. بس ايترو ئي پتو پيو ته هوءَ بنهه گونگي ۽ ٻوڙي هتي ۽ تمام پوڙهي هئي. وڏي گونگي جڏهن مري وئي ته سندس ڪو به مٽ مائٽ ڪو نه هو. لاش، لاوارٽ حيثيت ۾ ڪراچي جي سوامي نارائڻ مندر پهتو، جيتوڻيڪ سندس نالي ۽ مذهب بابت به ڪا ڄاڻ ڪو نه هئي. ڀڳوان جي در تي پهتل ٻڍڙيءَ جي لاش تي مندر جي غريب ماڻهن کان رکيا ۽ پوءِ سندس ڪانڌي ٿيا.

فقير جو خيال آهي ته اسان ماڻهو هن وڏي گونگيءَ کان به ”وڏا گونگا“ آهيون. ملڪ ۾ هزارين سماجي ۽ سياسي تنظيمون آهن ۽ ڪروڙين ماڻهو رهن ٿا پر پنجاهه سالن تائين ڪنهن به هڪ وڏي گونگي سان ٿيل ظلم خلاف زبان نه کولي. اسان فقط لاشن تي گل رکندا آهيون ۽ ڪانڌي ٿيندا آهيون، جيتوڻيڪ هن وڏي گونگائپ ۾ اها به وڏي ڳالهه آهي.

اسان سڀ گونگا آهيون، پر اسان سڀ اهي روايتي گونگا نه آهيون جيڪي مارشل جي دور ۾ هئاسون. هاڻي اسان سڀ ترقيون ڪري گونگن مان ”وڏا گونگا“ ٿي چڪا آهيون.

اڄڪلهه گونگن کي اظهار جي آزادي آهي، ان ڪري اسان سڀ ڳالهائن جي ڪوشش ڪيون ٿا. چاليهه سال گونگائپ کانپوءِ هاڻي جڏهن ڳالهائڻ لاءِ در کليا آهن ته اسان ڳالهائڻ وساري چڪا آهيون ۽ اسان هڪٻئي جون زبانون نٿا سمجهون. اسان جا نفيس لفظ، جملا ۽ جذبا چرين جي وڏي اسپتال ۾ گم ٿي ويا آهن. هر ماڻهو رڙيون ڪري ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو. سماج ۾ شور وڌي ويو آهي، ڪنهن کي به ڪنهن جي ڳالهه سمجهه ۾ نٿي اچي. تنهنڪري آزادي پنهنجي معنيٰ ايئن وڃائي چڪي آهي جيئن وڏي گونگيءَ حياتي وڃائي اهي.

هر لفظ جي ڪا معنيٰ هوندي آهي. ”آزادي“ جي ڪا به معنيٰ آهي. اظهار جي آزاديءَ واري لفظ جي به ڪا معنيٰ آهي. اظهار جي آزادي معنيٰ قلم ۽ زبان، برش يا ڪنهن ٻئي تخليقي ذريعي سان، علم ۽ سمجهه جي استعمال سان فضيلت به ئي ماحول ۾، پر امن طرح سان استحصال کان آجي سماج ڏانهن وٺي ويندڙ خيالن جي اظهار جي آزادي. اظهار جي آزاديءَ جي اها معنيٰ قطعي ناهي ته ڪلاشنڪوف جي زبان سان اظهار ڪجي ۽ خوف تخليق ڪري بندوق جي نوڪ تي مخالفن کي مڃائجي، ڇا اسان جو ”آزاد“ سماج وڏي گونگيءَ وانگر صرف 29 ڏينهن ۾ مرڻ چاهي ٿو؟ ۽ آزاد انسان وانگر ٻين جي آزادين جو احترام ڪرڻ نٿو چاهي؟

فقير جو خيال آهي ته وڏي گونگيءَ جنون واري ”آزاد“ دنيا ۾ پاڻ کان وڏن گونگن کي ڏسي احتجاج طور مرڻ پسند ڪيو هوندو. شايد انهيءَ احتجاج سان سهمت ٿيندي غريب ماڻهن سندس لاش تي گل رکيا هئا.

گونگائپ جي معنيٰ اها ناهي ته ماڻهو رڳو ٻوڪاٽون ڪندو هجي پر گونگائپ جو اهو به مطلب آهي ته اهڙي ٻولي جو رواج پئي جنهن مان ڪا به معنيٰ نه نڪري، ڪلاشنڪوف انسان کي ڪنهن به معنيٰ تائين نٿي پهچائي.

ڪن فقيرن جو خيال آهي ته ”ٽهڪ“ زندگيءَ کي اڳتي وڌائڻ ۾ مدد ڏئي ٿو، انڪري کل ڀوڳ جي ڳالهه ڪجي. پاڻ ان سان ته سهمت آهيون ته ”ٽهڪ“ زندگيءَ کي اڳتي وڌائي ٿو، پر جڏهن ٽهڪ ڪلاشنڪوف جي ڪاڪڙي مان نڪري ته زندگي چهڪن سان ڀرجي ويندي آهي. اهڙي سنڌ ۾ فقط احتجاج ئي ڪري سگهجي ٿو.

فقير ڪنهن به قسم جي گونگي احتجاج جي حق ۾ ناهي، چاهي اهو وڏي گونگيءَ وارو هجي يا وڏن گونگن وارو. احتجاج جو هڪ ئي طريقو لاڀائتو آهي، ”هڪ آواز“، حياتيءَ کي ٻوساٽيندڙ گونگائپ ۽ ظلم خلاف هڪ عدد ”هڪ آواز“. پاڻ سمجهون ٿا ته جيڪڏهن ماڻهو اڄ به برٽش انڊيا جي وائسراءِ کان هڪ آواز ٿي اهو سوال پڇن ته، ”ٻڌاءِ تو ڪهڙي سبب کان 13 سالن جي ٻارڙي کي چرين جي اسپتال ۾ داخل ڪرڻ جو حڪم ڏنو ۽ کيس سڄي عمر لاءِ گونگو ڪري ڇڏيو؟ ٻڌاءِ ته ڪهڙن سبب کان تو هن معصوم نينگريءَ کي پنهنجا خواب ۽ خواهشون ٻڌائڻ جي حق کان محروم ڪري ڇڏيو؟ ڇا تو هن جي زبان وڍائي هئي؟“ ته اهو گڏيل سوال هڪ ”عظيم رڙ“ ٿي وائسراءِ جي هڪ قبر ۾ سندس هڏين کي خوف ۾ ڏڪائي ۽ ٽڙڪائي سگهي ٿو.

(هيءَ سين جمعو 4 آگسٽ 1989ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)