وهابين يا غير مقلدن جا عقيدا

دل سان ويساهه آڻجي تڏهن مسلمان ٿي سگهبو. پوءِ مولوي صاحب کي چيم ته هن توهان جي شاگرد کي ڪلمي شريف جي معنيٰ جي به خبر ڪانهي پر ٻيا ڪهڙا اسلام جا عقيدا ۽ احڪام سکيا اٿس. چيائين ته ڪجهه به نه. مون چيو ته توهان صاحبن جو فرض آهي ته پهريائين ته ڪلمي شريف جي معنيٰ ۽ مطلب سمجهايو، پوءِ ٻيا عقايد ۽ احڪام سيکاريو. مولوي صاحب پوءِ قبول ڪيو ته برابر اسان ان ڪم ۾ قاصر آهيون. ٻئي ڏينهن وري گفتگو نڪتي ته غير مسلمانن کي اسلام تي آڻڻ لاءِ ڪجهه ڪونه ٿو ڪيو وڃي.

مولوي صاحب ٺڪ جواب ڏنو ته پٽين کي گهڻو ئي ٿا چئون ته مسلمان ٿيو پر نٿا ٿين. اسان ڇا ڪيون. مون چيو ته ائين ته هرڪو جاهل به کين چئي ٿو سگهي. ان چوڻ مان ڇا ٿيندو؟ عالمن جو فرض آهي کين اسلام جي سچائي ثابت ڪري ڏيکارڻ. چيائين ته سائين ائين ته اسان به ڪونه ٿا ڪري سگهون باقي پنهنجي حڪومت هجي يا زور هجي ته پوءِ تلوار ڪڍي انهن انڌن کي چئون ته ٿيو مسلمان نه ته سر ڌڙ کان ڌار ٿو ڪيانوَ. مان چيو ته مولوي صاحب جبر سان توهان مولوي پاڻ اسلام کي ڪوڙو مذهب ثابت ڪري ٿا ڏيکاريو. دنيا جا سڀ غير مسلمان فقط هن هڪڙي ئي عمل جي ڪري اسلام کي ڪوڙو ٿا سمجهن. ڪو به مسلمان خواه غير مسلمان جنهن کي فقط هڪ داڻو به فهم جو آهي سو به يقين سان چئي سگهندو ته جو مذهب اهڙو عقيدو ٿو سيکاري سو هرگز سچو ناهي. افسوس آهي جو اسان جي گهڻن مولوي صاحبن کي ذرو به فهم ڪونهي. هو نه رڳو اهو اهڙو غلط عقيدو ٿا رکن پر ٻيا به سو غلط عقيدا ٿا رکن جن جي ڪري نه رڳو غير مسلمانن کي اسلام کان نفرت آهي، پر خود مسلمانن مان به لکين اسلام کان بيزار آهن. اگرچه ڪي انهن مان کليو کلايو بيزاري ظاهر نٿا ڪن ۽ منافقي طور پاڻ کي مسلمان سڏائيندا ٿا رهن.

مولوي صاحب جي اها حالت آهي جو مسلمانن کي رڳو ڪلمي شريف جي معنيٰ به نٿا سمجهائين ۽ غير مسلمانن کي اسلام تي آڻڻ لاءِ اسلام جي سچائي ته ثابت نٿا ڪري سگهن پر اٽلندو اسلام کي ڪوڙو ثابت ڪري ٿا ڏيکارين.

قرآن شريف ۽ حديثن ۾ حڪم آهي ته امرباالمعروف ۽ نهي عن المنڪر ڪيو يعني ماڻهن کي اسلام سيکاريو ۽ کين چڱن ڪمن جو حڪم ڪيو ۽ گناهن کان روڪيو. انهيءَ فرض ادائي ڪرڻ لاءِ عالمن تي فرض آهي ته قرآن شريف ۽ صحيح حديثن جو اڀياس چڱي طرح ۽ فهم سان ڪن ۽ اوائلي تفسير ۽ سچي اسلامي تاريخ پڙهن. پهريائين پاڻ عمل ڪن ۽ پوءِ ٻين کي هدايت ڪن. قرآن شريف ۾ فرمايل آهي ”قل لا اسئلڪم عليه من اجر“ يعني (اي نبي ﷺ) چؤ (ماڻهن کي) ته مان انهيءَ لاءِ (يعني اسلام سيکارڻ لاءِ) اوهان کان ڪو اجر ڪونه ٿو گهران. ساڳيءَ طرح ٻين آيتن ۾ خواه ٻين پيغمبرن سڳورن جي قصن ۾ ساڳيا الفاظ ڪم آندل آهن. گويا پيغمبرن جي سچائي جو مکيه ثبوت اها ڳالهه آهي. تنهن ڪري وعظ ۽ هدايت ڪندڙ پيرن ۽ مولوين کي به گهرجي ته بنا اجوري ۽ بنا طمعي فقط الله ڪارڻ ۽ دل جي صداقت ۽ جوش ۽ قومي درد کان اهو ڪم هٿ ۾ کڻن نه ته سندن وعظ ۽ هدايت جو اثر ئي ڪونه ٿيندو.

وعظ ۽ هدايت ڪرڻ ۽ قرآن شريف ۽ صحيح حديثون ٻڌائڻ گهرجن ۽ جيڪي هدايتون ڏجن تن بابت دنيائي روزمره جي زندگي مان مثال ڏيئي سمجهائي ته ڏسو ته انهن هدايتن تي عمل ڪرڻ ۾ ڪيترو اسان جو فائدو آهي ۽ نه عمل ڪرڻ ۾ ڪيتريون مصيبتون اسان تي اچي ٿيون ڪڙڪن. مگر پهريائين ڪلمي شريف جي معنيٰ سمجهائجي ۽ علم پڙهڻ جي تحريص ۽ ترغيب ڏيارجي. ايتري قدر تحريص ڏيارجي جو ماڻهو پاڻ به علم پڙهڻ کي وٺي وڃن ۽ پنهنجي اولاد، پٽن خواه نياڻين کي اسڪولن ۽ مڪتبن ۾ موڪلي ڏين. ڪلمون شريف سمجهڻ ۽ علم پڙهڻ اهي ڳالهيون بنياد آهن. وڏو زور انهن تي ڏجي، پوءِ ٻيون اسلامي ڳالهيون سيکارجن. خصوصن اخلاق سڌارڻ جي ڪوشش ڪرڻ گهرجي. زنا، چوري، نشو، گاريون، جهيڙا، فساد، پرائو حق کائڻ، ڪوڙ، ٺڳي، انجام ڀڃڻ، سستي، اسراف، قرض کڻڻ وغيره نه انهن گناهن کان روڪجي ۽ سچ ۽ محنت ۽ تجارت ۽ همدردي ۽ احسان ڪرڻ جي تعليم ڏجي. ڀرم ۽ سنسا ۽ بدرسمون ڪڍي ڇڏڻ گهرجن. اسلامي ڪتب خانا ۽ اسڪول کولائجن. انجمنون قائم ڪجن. وغيره وغيره.

ارمان اهو آهي ته جيڪڏهن ڪي مولوي صاحب کڻي قرآن شريف ۽ حديثن مان ڪجهه ٻڌائين ٿا ته اهي آيتون ۽ حديثون چونڊين ٿا جن کي مروڙي سروڙي اهڙيون معنائون ڪڍي سگهن ٿا ۽ ڪڍن ٿا جن تي عمل ڪرڻ سان ترقيءَ جي بدران تباهي پيدا ٿئي. انهيءَ ڪري مان قرآن شريف مان ڪي اهڙيون آيتون پيش ٿو ڪيان جن جو گهڻو ڪري تاويل ٿي ڪين سگهندو ۽ جن جي معنيٰ بلڪل صاف آهي. اهڙيءَ طرح ڪي حديثون به چونڊيل پيش ٿو ڪيان ۽ انهن چونڊيل آيتن ۽ حديثن پيش ڪرڻ جو مقصد اهو آهي ته اسان جي مولوين ۾ نئين قسم جو شوق پيدا ٿئي ۽ آئينده اهڙي قسم جي آيتن ۽ حديثن مان وعظ ۽ نصحيت ڪن. منهنجو ننڍڙو ڪتاب احاديث نبوي ۽ ٻيا ڪتاب پڻ نئين جذبي پيدا ڪرڻ لاءِ ڪافي آهن. اڃا به بهتر ائين ٿيندو ته مولوي صاحب مهرباني ڪري مولانا حاليءَ جو مسدس جيڪو اڙدوءَ ۾ آهي ۽ قاضي سليمان جو رحمت للعالمين جيڪو پڻ اڙدو ۾ آهي اهي ٻئي ڪتاب ضرور پڙهن. اهي عام مقبول ڪتاب آهن ۽ انهن ڪتابن تي ڪنهن به فرقي، ڪنهن به قسم جو اعتراض ڪونه اٿاريو آهي.