ننڍن صوبن لاءِ آخري موقعو

آچر 9 آگسٽ 1998ع

روزاني سچ ڪراچي

ننڍن صوبن لاءِ آخري موقعو

جنرل ضياءُ الحق جي دور ۾ جنرل صاحب جي حوالي سان حبيب جالب هڪ طنزيہ نظم لکيو هو، ”مشيرن“. مشير صاحب چوي ٿو ”مون هن کي (ضياءَ الحق کي) هيئن چيو ۽ هونئن چيو.“ هن ڇا چيو؟ ”تنھنجا جيڪي بہ وزير آهن، اهي سڀ بينظير آهن ۽ هو جيڪي ڏھہ ڪروڙ (عوام) آهن اهي جهل جو نچوڙ آهن. تون انھن جي زبان پٽي وٺ ۽کين گهٽو ڏئي ڇڏ!.“

حاڪمن جا وزير ۽ مشير پنھنجن بادشاهن سلامت کي ٻيو ڇا ٿا چئي سگهن؟ اهو سلسلو نہ رڳو پاڪستان ۾ پورا 51 سال هليو آهي پر شايد تڏهن کان جاري آهي جڏهن ڪنھن شروعاتي قبيلي جي ڪنھن زور آور ماڻهوءَ لٺ کڻي پنھنجو ”مشاورتي بورڊ“ ٺاهيو ۽ سرداري ڪئي. اهو زمانو لنگهي ويو حقيقي ”سردار“ پنھنجو سر ”دار“ تي رکندا هئا، هاڻي اهو زمانو آهي جڏهن سردار عوام جو سر کڻندا آهن.چنگيز خان تہ دشمنن جو قتلام ڪندو هو پر هاڻوڪا سردار پنھنجي قوم جو معاشي، ذهني ۽ بايولاجيڪل قتلام ڪن ۽ ڪرائين ٿا.

ليڊر شپ جي ان پسماندگيءَ بابت گورنر صاحب چئي ٿو تہ ”معاشري مان برائي جي خاتمي لاءِ گڏيل جدوجهد ڪئي وڃي!“ لفظ تہ سهڻا آهن تہ پر اهو گٺل رڪارڊ وڄائڻ بادشاهن ۽ سندن نائبن جي پراڻي ڊيوٽي آهي. سچ پچ تہ هنن ڏانھن ڪا ميار بہ ناهي. ”گڏيل جدوجهد“ جو لفط جيڪڏهن گورنر صاحب استعمال ڪري ٿو تہ اهو گٺل ۽ بيڪار رڪارڊ لڳي ٿو پر اهي ئي لفظ جڏهن عوام جي حقيقي نمائندگي ڪندڙ طبقا استعمال ڪن ٿا تہ ”تعزير“ جوڳو بڻجي وڃي ٿو.

خير آهي! جيڪڏهن پاتلي پترا جو بادشاھہ سلامت پنھنجي ڏاهي چاڻڪ تي تعزير مڙهي کيس شاهي محل جي قيد خاني ۾ نہ ماري ها تہ پوءَ چاڻڪيہ وشنوءَ جھڙو استاد ۽ چندر گيت موريہ جھڙ انقلابي ڪيئن پيدا ٿين ها! ڏک ۽ ظلم ئي ڪمزور ماڻهن کي ”گڏيل جدوجهد“ تي مجبور ڪندو آهي پر اها رواجي ڳالھہ نہ بادساھہ سلامت کي سمجھہ ۾ ايندي آهي ۽ نہ وري سندن نائبن کي، تنھن ڏينھن ڪراچيءَ ۾ ”ڪالاباغ ڊيم جي مخالفت ڇو؟“ واري سيمينار ۾ هڪ اڳواڻ مير غوث بخش بزنجي مرحوم جي حوالي سان جيڪو واقعو ٻڌايو ان ۾ شڪ جي ڪا بہ گنجائش ڪونہ آهي. يقينن هن جنرل ضياءَ کي ايئن چيو هوندو تہ ”اقتدار جي ڪرسيءَ تي جيڪو بہ ماڻهو ويٺو آهي ان تي چريائپ حملو ڪندي آهي.“ پاڪستان جي تاريخ ثابت ڪيو آهي تہ هتي ايئن ئي ٿيو آهي، پاڪستان جي بادشاهت تہ وڏي ڳالھہ آهي هن ملڪ کي تعلقي ۽ ٿاڻي جي حڪمراني ملڻ تي بہ ماڻهوءَ جو مٿو ڦري ويندو آهي ۽ هو ننڍڙا ننڍڙا فرعون بڻجي ويندا آهن.

محترمہ ڀٽو هاڻي وڏي جرئت سان چوي ٿي تہ سڄو ملڪ لاهور جا ٽي ڄڻا هلائي رهيا آهن. هن کان اڳ هوءَ ڪڏهن سخت مايوسيءَ وارا تہ ڪڏهن سخت ويڙھہ وارا بيان ڏيندي رهي آهي، شايد ان ڪري تہ مرتضيٰ ڀٽي جي قتل کانپوءِ هن کي بنہه اڪيلو ڪيو ويو هو. قيادت جي بحران هيڪاري شدت اختيار ڪري ورتي ۽ جمود ۾ جبر جو عنصر وڌ کان وڌ شامل ٿيندو ويو سڄي ملڪ کي ”لاهور جا ٽي ڄڻا“ تہ برابر هلائي رهيا آهن پر انھن ٽن ڄڻن کي ڪير هلائي رهيو آهي؟ اها ڳالھہ بہ هر ڪو ڄاڻي ٿو. اهو ”کليل راز“ ڪنھن جي بہ زبان تي ڪو نہ ٿو اچي. اها دعوا بہ غلط ڪو نہ آهي تہ ”طاقت بندوق جي ناليءَ مان ڦٽندي آهي.“ اسان جي ملڪ ۾ بندوق ڪنھن جي هٿ ۾ آهي ۽ اهي بندوقون ڪنھن جي سرپرستي ڪري رهيون آهن.

اڄ ٽيئي صوبا پنجاب جي سرائيڪي عوام سميت سمجهن ٿا تہ پاڪستان جون محافظ بندوقون هاڻي فقط پنجاب جي حڪمران طبقن جي مفادن جي حفاظت ڪري رهيون آهن، جيڪڏهن ٽنہي صوبن جي قومي اڳواڻن (جن کي اسلام آباد ۽ لاهور وارا حاڪم صوبائي، علائقائي چئي هڪ وڏي سياسي غلطي ڪن ٿا) جي راءِ ۾ پاڪستان جا محافظ اصل ۾ فقط پنجاب جي حڪمرانن جي مفاد جا محافظ آهن ۽ باقي ٽن صوبن ۾ انھن جي موجودگي ايئن آهي جيئن ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ واري انگريز فوج اپکنڊ ۾ برطانوي تاج جي مفادن جي حفاظت ڪري رهي هئي، تہ پوءِ خود پاڪستان جي محافظن کي بہ سوچڻو پوندو تہ جيڪو سج چڙهندو آهي سو لهي بہ ويندو آهي. عظيم برطانوي راڄ جون سرحدون، جن تان ڪڏهن سج لهندو ئي ڪو نہ هو، اهي بہ اپکنڊ مان ٽپڙ ويڙهي ويون، ڇا بندوق ۽ لشڪر ڪشيءَ جي ذريعي قبضو جاري رکڻ جو خيال تاريخ جي وهڪري ۽ فيصلن کان طاقتور هوندو آهي. جو پنجاب جا حڪمران طبقا پنھنجين ڏاڍاين تي مرڪي رهيا آهن!

مرڪڻ جي موڪل سڀني کي آهي پر تاريخ جي سرڪڻ ڦاهي سوڙهي ٿيندي پئي وڃي. الائي تہ ڇو ان هوندي بہ هرڪو اکيون پوريو ويٺو آهي. 1947ع کان اڳ پاڪستان جو نعرو لڳو تہ قومن سمجهيو تہ ڪا وڏي چڱي ڳالھہ پئي ٿئي. پوءِ سڀ اچي مڙيا بلڪه اڙيا. گرونانڪ جي هڪ وائي آهي تہ:



مين جاڻا يان وڏهنس هئه، تان مين ڪيا سنگ

جي ڄاڻان ٻگھہ ٻہ پڙا تہ جنم نہ دين دي انگ



(مون ڀائيو تہ وڏو هنج آهي، ان ڪري مون هن سان سنگت ڪئي پر هي اها خبر هجيم ها تہ هي ويچارو ٻگھہ آهي تہ ڪڏهن بہ تعلق نہ رکان ها.)

جيڪي ٿيڻو هو سو ٿي چڪو، هاڻي سوال اهو آهي تہ جيڪڏهن پنجاب پاڪستان جي باقي ٽن ننڍن صوبن ۽ ننڍين قومن کي ايئن ڪالوني ٺاهي ويٺو آهي. جيئن ڪالھہ عظيم روس وارا ننڍين قومن کي بي وس ڪيو ويٺا هئا، تڏهن ڇا ڪجي؟ جواب بي حد منطقي آهي تہ ننڍن صوبن کي وڏي صوبي جيتري عزت، اهميت، سياسي ۽ معاشي اختيار هر صورت ۾ هجن. مڪمل ڀائپي هجي، ڪٿي ايئن نہ ٿئي تہ تاريخ پنو اٿلائي ڇڏي ۽ پوءِ هتي بہ نين آزاد رياستن جا نقشا ( سويت يونين جي ٽٽل رياستن وانگر) نظر اچن يا وري چيچنيہ جھڙ منظر عالمي ميڊيا تان ٽيلي ڪاسٽ ٿين.

10 آگسٽ واري ڏينھن تي سنڌ پنجاب سرحد تي ڌرڻي جو پروگرام ڪو رواجي سياسي فيصلو ڪو نہ آهي. اسلام آباد ۽ لاهور جي صاحبن ان ڌرڻه پروگرام تي ڏاڍو غور ويچار ڪيو آهي ۽ خاطريءَ سان ان کي منھن ڏيڻ جي ٽل بہ ڳولي هوندي. هي هڪ وڏو ٽڪراءُ بہ ٿي سگهي ٿو ۽ ممڪن آهي تہ سرڪار اهم اڳواڻن کي ڪنھن نہ ڪنھن بہاني گرفتار ڪري يا وري رستا جهلي. ڪجھہ بہ ٿئي، اهم ڳالھہ اها آهي تہ ننڍا صوبا پنجاب جي رويي تي سراپا احتجاج ٿيندا پيا وڃن ۽ ٻيا بہ سياسي فورم ۽ ادارا ننڍن صوبن لاءِ بند گهٽيون بڻجي اهم ٿي ويا آهن، ڇو تہ بند گھٽيون فيصلائتي نقطن تي بيھارينديون آهن.

بلوچستان جي اڳواڻن محسوس ڪيو الائي نہ پر ڏٺو ويو تہ بلوچستان جو نئون وڏو وزير مسٽر جان محمد جمالي هڪ اهڙي ڪميٽيءَ جي سفارش تي ”ڊپٽي ڪمشنر“ وانگر مقرر ٿيو آهي. جنھن ۾ اڪثريت چوڌري ۽ ملڪ صاحبن جي آهي، اها آهي صوبي بلوچستان جي غيور عوام ۽ قيادت سان حالت، اسان ڇا چئون. سنڌ ۾ اڄ جي حوالي سان سڀ کان وڏو چؤٻول سنڌ – پنجاب سرحد تي ڌرڻو آهي. توهان ان کي سنڌ جي جمهوري حقن لاءِ ”گڏيل جدوجهد“ جو ڏينھن يا ابتدا جي تاريخ چئو!

محترمہ ڀٽو جيئن تہ ان ”گڏيل جدوجهد“ واري ڏينھن تي پاڻ ڌرڻو هڻڻ جو پروگرام رکي ٿي