نئين صورتحال ۾ سنڌي صحافت جي ذميداري

نئين صورتحال ۾ سنڌي صحافت جي ذميداري

جڏهن اتانهن ڏونگرن ڏانهن وڌبو آهي تڏهن جبل پوئتي هٽندو نظر ايندو آهي ۽ ايئن ڀانئبو آهي ته جيترو اڳتي وڌيا آهيون جبل اوتريون وکون کڻي پوئتي هٽي ويو آهي. اهڙي صورت ۾ گهڻئي پانڌيئڙا هانءُ هاري ويهي رهندا آهن پر کاهوڙي پنڌ نه ڇڏيندا آهن ۽ نيٺ پنڌ کڻائي جبل چڙهي ان کي لتاڙي اتي ئي ڦٽو ڪري. نوان جبل فتح ڪرڻ لاءِ نڪري ويندا آهن. اهو سلسلو ايئن ئي هلندو رهندو آهي. ماڻهوءَ جي آخري منزل ڪهڙي آهي؟ تصور جي اک اڃا اوستائين نه پهتي آهي. پر اها يقيني ڳالهه آهي ته اها هڪ اهڙي منزل هوندي جتي پهچڻ سان صدين جا ٿڪ به لهي پوندا.

گذريل صدي سوا کان سچ ڏانهن ماڻهوءَ جي سفر جو مکيه ثمر اخبارون رهيون آهن. هڪ صدي اڳ به صحافين ڄاڻ جي منتقليءَ جو فرض نڀايو ۽ مئي ڊي ڪيس واريون ڦاهيون کاڌيون. عوامي صحافت جو قافلو اڙانگا ڏونگر لتاڙيندو 1989ع ۾ پهتو آهي. اڌ دنيا اهو جابلو سلسلو ٽپي چڪي آهي. جيڪو اسان کي اڪرڻو آهي. سنڌ ۾ صحافت جيترو پنڌ ڪيو آهي ۽ هيترا ڏک ڏٺا آهن؛ آڏو جبل ڏانهن ڏسجي ٿو ته لڳي ٿو. ايڏو ئي سفر اڃا باقي آهي يا جبل اوترو پوئتي هٽي ويو آهي. جيترو اسان پنڌ ڪيو هو.

ضياءَ آمريت جو دورو ختم ٿي ويو آهي پر آمريت جون بقايائون يا آمريت جا اڏا قائم دائم آهن. جيئن وڻ، انسان، قومون ۽ تهذيبون پاڙ هڻنديون آهن يا جمهوريت پاڙ هڻندي آهي تيئن آمريت به پاڙ هڻندي آهي. آمريت جي پاڙ تمام گهري ۽ ناسور وانگر پکڙيل هوندي آهي. اهو سمجهڻ ته چونڊن ذريعي جمهوري حڪومت جي اچڻ سان آمريت جو ٻج سڪي وڃي ٿو وڏي خوشفهمي هي. آمريت جڏهن به پاڙ هڻندي آهي، پاتال تائين هڻندي آهي. ان جو وڻ وڍجي وڃڻ سٺي ڳالهه آهي پر ان جا لاهه ڪڍڻ لاءِ پاتال تائين کوٽايون ڪرڻيون پونديون آهن. اهو سوکو ڪم نه آهي. لاهه ڪڍڻ ضروري ان ڪري به آهن، جو ٻيءَ صورت ۾ انڊر گرائونڊ ٿي ويل آمريتوري ڦٽي نڪري ٿي ۽ ڌرتيءَ سان جمهوري ٻج جي نسري وڻ ٿيڻ ۾ رڪاوٽ وجهي ٿي. جنهن ڌرتيءَ سان لاهه ڪڍيل نه هوندا آهن اها ڀلو فصل نه ڏيندي آهي. تنهنڪري نه رڳو آمرتي سرشتي جا لاهه ڪڍڻ ضروري آهن پر انهن کي ساڙي ناس ڪرڻ به اوترو ئي ضروري آهي.

هن دور ۾ ڪنهن به سنڌي يا غير سنڌي اخبار جو ڪردار ڇا هئڻ گهرجي؟ اهو ئي جيڪو مئي ڊي تحريڪ وقت رهيو يا جيڪو آمريت جا لاهه ڪڍڻ ۾ مدد ڏئي يا جيڪو دنيا ۾ انقلابي عملن ۾ مددگار صحافت جو رهيو آهي. صحافت اهڙي شيءِ نه آهي جنهن لاءِ چئجي ته اها انساني جذبن کان لاتعلق ۽ طبقاتي جهيڙن کان آجي هجي ته پوءِ ”معياري، سڏي سگهجي. صحافت واقعن جو محض سطحي رڪارڊ نه آهي. بلڪ سماجي معاملن جي گهرائيءَ ۾ لهي واقعن جو پس منظر ڏيڻ به آهي. ڪهڙي واقعي ڪهڙي سماجي ۽ طبقاتي پس منظر ۾ جنم ورتو؟ اها ڄاڻ ڏيڻ به اهم آهي. ان کانسواءِ هر خبر محض تجريدي بيان رهندو ڇاڪاڻ ته هر واقعي بهرحال ڪنهن نه ڪنهن سبب کان جنم ڏيڻ وارو هوندو آهي. ڪارڻ لڪائي ڇڏڻ يا پڌرا نه ڪرڻ اصل واقعي کي تبديل ڪري پيش ڪرڻ جي برابر آهي. جيئن هن وقت ملڪ جي سرمائيدار پريس ڪري رهي آهي.

زماني ۾ فقط نفاستون ناهن هونديون. نه ئي رڳو بڇرايون آهن. هر هڪ وجود نفاستن ۽ بڇڙاين جو مجموعو آهي. ايماندار صحافت ڇا آهي؟ ڪنهن وجود واقعي جو انهن نفاستن ۽ بڇڙاين سميت مڪمل احوال؛ جنهن سان ڪنهن به غلط بيانيءَ جو امڪان پيدا نه ٿئي. هڪ طرفي ۽ اڌوري رپورٽنگ جي معنيٰ اها ئي آهي ته سچ کي ڪوڙ بنايو ويو آهي.

جمهوريت چڱائي آهي ۽ آمريت بڇڙائي. اها مڃيل عالمي حقيقت آهي. جڏهن صحافت قومي ۽ جمهوري حقن کي نظر انداز ڪري سڌي يا اڻسڌيءَ طرح آمريت جا مفاد پورا ڪرڻ ۾ لڳي وڃي ته ان کي چڱائيءَ سان تعبير ڪري نه سگهبو. چڱائي ۽ بڇڙائي، ٻئي نسپتي شيون آهن. پر اڄڪلهه جي ملڪي حالتن م سرمائيداراڻي جمهوريت به عظيم چڱائي آهي ڇاڪاڻ ته ان جي مقابلي ۾ آمريتي قوتن جون پاڙون گهرائي تائين قائم ٿيل آهن جڏهن ته جمهوريتي ادارن لاءِ ڇٽيل ٻج اڃا مس سلي جي صورت اختيار ڪئي آهي.

هن صورتحال ۾ ان پريس کي تمام بنيادي ڪردار ادا ڪرڻو آهي جنهن کي ڪلهه تائين هٿ ٺوڪي قومي پريس ۽ آمريتي ادارا ” علائقائي“ سڏيندا آيا آهن ۽ جيڪا حقيقي معنيٰ ۽ ”قومي“ آهي. هٿ ٺوڪي قومي پريس جيڪا در حقيقت پاڪستاني لباس ۾ سامراجي پريس آهي. وڏي صفائيءَ سان ڪوڙ ڳالهائي عوام جي ذهنن کي مفلوج ڪرن ۽ اوندهه ۾ رکڻ جو ڪم ڪيو اهي ۽ جڏهن به عوامي پريس عوام جي مفادن کي نقصان پهچائيندڙ طبقن جي ٺيڪ ٺيڪ سڃاڻپ ڪرائي آهي تڏهن تڏهن سرمائيدار يا سامراجي پريس ان کي علائقائي تعصب، پرڏيهي ملڪن جي ايجنٽي، علحدگي وارين تحريڪن ۽ اهڙن ئي ٻين شوشن سان چغلخوري ڪئي آهي ۽ عوامي پريس جي نڙيءَ تي ننهن رکيو آهي.

سنڌي پريس به طبقاتي ۽ قومي سوال جي حوالي سان ڏکيا سکيا ڏينهن پئي ڏٺا آهن. ڇاڪاڻ ته ڪا به پريس پاڻ به انهن ئي سوالن سان ڳنڍيل هوندي آهي. جڏهن سنڌي قوم کي قوم تسليم نه ڪبو ته سنڌي پريس قومي پريس ڪيئن ليکبي؟ جڏهن سنڌي عوام ملڪ دشمن سڏبو ته پوءِ ان جي دانهن وطن دوستي ڪيئن سڏبو؟ جڏهن سنڌي ادب کي علائقائي ادب سڏبو ته پوءِ ڀٽائي کي قومي ۽ بين الاقوامي ڏاهو ڪيئن سڏبو؟ (اهو ئي سبب آهي جو ڀٽائي جي ڏينهن تي عوام موڪل ناهي جڏهن اقبال جو ڏينهن عام موڪل آهي).

ملڪ ۾ سياسي تبديلي آئي آهي ۽ جمهوري ادارن جي قيام لاءِ مختلف ٻج ڇٽيا ويا آهن. سياسي تبديلي آئي آهي ته ڪجهه نه ڪجهه سماجي تبديليون به اينديون،جڏهن سماجي تبديليون اينديون يا آڻبيون آهن ته مسئلا نوان رخ وٺندا، نوان اتحاد ۽ نوان محاذ کلندا ۽ دوستيون ۽ دشمنيون تبديل ٿينديون، طقاتي مفاد ۽ ٽڪراءَ دوستين ۽ دشمنين جون حدون طئي ڪندا. جڏهن ايئن ٿيندو تڏهن عوامي صحافت کي به حالتن جو پنهنجي رويي جو ۽ آمريت سگهه جو اندازو لڳائڻو پوندو ۽ پهنجو رويو ۽ ڪردار طئي ڪرڻو پوندو. سرمائيدار، سامراجي، جاگيرداراڻي بنياد پرست ۽ سول ۽ ملٽري بيورو ڪريسي جي پريس پاڻ ۾ اتحاد ڪند (ڪري چڪي آهي) ۽ عوامي پريس پاڻ ۾ اتحاد ڪندي.

ٻئي طرف وري عوامي پريس کي نظر کڻي پوندي ۽ نشاندهي ڪرڻي پوندي ته حالتون ڪٿي پهتل آهن، عوامي ڌر جو ڪهڙو پهلو ڪمزور آهي ۽ ڪهڙو پهلو مضبوط آهي ۽ آمريتي ڌر ڪهڙيون نيون چالون هلي آهي. سڄي سنڌي پريس ۽ خاص طور تي هلال پاڪستان وڏي حد تائين پنهنجيون اهي ذميواريون پوريون ڪندي پئي آئي آهي. جيتوڻيڪ مارشلا واري دور ۾ ان کي چڱو خاصو گهٽو آيو هو ۽ اکيون ٻاهر نڪري آيون هئس. هلال پاڪستان اهو به دور به ڏٺو جڏهن ذوالفقار علي ڀٽي، نذير عباسي جهڙا نالا ته پنهنجي جاءِ تي، سياسي سرگرميون ۽ خبرن به پنهنجي جاءِ تي، ڪنهن پيشور مزدور يا هاري تنظيم جي عام يونٽ جي چونڊن واريون خبرون به نه هلي سگهنديون هيون، بيو ته ٺهيو ان دور ۾ کليل قرار ڏنل ملٽري ڪورٽن ۾ هلندڙ ڪيسن جون رپورٽون روڪڻ لاءِ پريس ايڊوا-ون جاري ڪ