مين وري جاڻان جهوڪ!

فقير، ڪراچيءَ جي بندر روڊ تان چمٽو وڄائيندو پئي ويو، صفا بي پرواهه. گاڏيون موٽرون، سگنل سپاهي، ماڻهن جا هجوم. هرڪو پنهنجي ڳڻتيءَ ۾ تڪڙا تڪڙا قدم کڻندو الائي ڪيڏانهن ٿي ويو. ڪنهن ڪنهن، گهڙيءَ کن بيهي فقير ڏانهن ٿي ڏٺو ۽ وري اڳتي نڪري ٿي ويو.

فقير پنهنجي ڌن ۾ مگن بندر روڊ جي ڦٽپاٿ تان چمٽو وڄائيندي پئي ويو. پير اگهاڙا، ڪلهي ۾ ڪشڪول، ڦاٽل چوغو ۽ تنهن مٿان زنجيرن جي چادر. زنجيرن جو ڇڻڪو، چمٽي جو کڻڪو ۽ چپن تي ”مين وي جاڻان جهوڪ وي رانجهڻ!“.

فقير شايد جهوڪ جي واٽ ورتي هئي. جهوڪ، جتي پوڻا ٽي سئو سال اڳ لڙائي لڳي هئي. اڄ اتي ڇا هوندو؟ شايد جهوڪين جي ترارن جي کڻڪار جا پڙاڏا هجن يا ڪجهه ٻيو. بهرحال فقير جي انداز مان لڳو ٿي ته جهوڪ سندس لاءِ وڏي وٿ هو جتان ڇوٽڪاري جا ڪيئي رستا ڦٽندا هوندا. ڪنهن کي ڄاتو ته اهو فقير پاڻ به جهوڪ واري لڙائي جو ڪو گم ٿيل سپاهي هجي! جيڪو جهوڪ جي واٽ وڃائي ويٺو آهي.

فقير پر انهين پنڌ کان پي آيو. جبل جون واٽون، ور وراڪا، لڪ چاڙهيون، ڏاڪا ۽ بٺيون اڪري هٿ پهتو هو. جهوڪ اڃا پري هو ۽ فقير قافلي کان وڇڙيل ۽ هيڪلو، شهر جي ورن وڪڙن ۾ منجهيل. ماڻهن جي ميڙن ۾ به اڪيلو. درد ۽ دانهن جو ميلاپ سدائين وانگر چپن تي:

”مين وي جاڻان جهوڪ.....“

فقير جو اورچ من رستن ۾ منجهي پيو هو. هر رستو هڪ جهڙو پر هر واٽ جدا منزل ڏانهن وٺي ويندي هئي. کيس نه واٽ ٿي ملي ۽ نه سڏ تي وراڻي. فقير وڌندو پئي ويو جو هڪ بورڊ سندس دڳ جهليو. ”بولتا جادو گو گيا پاشا. توهان جي هر مونجهاري جو علاج“ فقير ٻيهر چتائي پڙهيو ۽ سوچيو، ”ڪير اهي گوگيا پاشا؟“ ٻن هڏين جي وچ ۾ مڙدي جي گوبڙي اونداهين اکين سان ڏند ڪڍي ڏسي رهي هئي. فقير طئه ڪري نه سگهيو ته اها مرڪي رهي هئي يا ڊيڄاري! فقير اڳتي پڙهيو ”محبت ۾ ناڪامي، ناچاقي، روزگار کان محرومي، بيماري، پريشاني، هر مرض جو علاج، گوگياپاشا.“

”ڇا هو، مون کي ٻڌائيندو ته جهوڪ جي واٽ ڪهڙي آهي؟“ فقير سوچيو.

”ڇاهو ٻڌائيندو ته ماڻهو ميڙن ۾ اڪيلا ڇو آهن؟ سنڌ کي ڇا ٿي ويو آهي؟ جياپي جو ڪارڻ ڇا آهي؟ ماڻهو فٽپاٿن تي ڇو پيا آهن؟ ڇوٽڪارو ڇا م آهي؟ بم ۽ بارود ڪٿان آيا آهن؟ ڇا هن وٽ منهنجي هر سوال جو جواب هوندو؟“ فقير سوچيو.

”پر هيءَ کوپڙي ڪنهن جي آهي؟“ فقير کي اوڪارو اچي ويو. بورڊ ڇڏي اڳتي وڌي ويو، جهوڪ ڏانهن. وري چٽو وڳو ۽ چپ جهونگارڻ لڳا.

”مين وي جاڻان جهوڪ وي رانجهڻ!“ فقير وڌندو ويو. وڌندو ويو.

آڏو سپاهي هئا. گاڏيون موٽرون پوئين پير واپس پئي موٽيون. اڳتي پرين پنڌ هو. جيڪو بي ثمر هجي سو وڃي، جنهن کي ساهه پيارو هجي موٽي وڃي. سال ٿيا جو فقير ”جيئن آسرو“ لاهي ڦٽو ڪيو هو. فقير چمٽو کڻڪايو ۽ وڌي ويو.

هتي ماڻهن جو ميڙ هو پر هن ميڙ ۾ ڪو به اڪيلو نه هو. ميڙ لڇيو پئي، ڪنهن وڏي جيئري جاڳندي، اجگر جيان ۽ پلٽا ٿي هيائين. ڪمزور دل وارن ويجهو وڃڻ جي همت نٿي ساري.

”هيءُ ڪير آهن؟ جن کان ماڻهو ڇرڪ ٿا ڀرين. فقير کي ٻن قسمن جا ماڻهو نظر آيا. هڪڙا اهي جيڪي لڇندڙ اجگر جهڙي ميڙ کان پري ٿي ڀڳا ۽ ٻيا اهي جيڪي ان ۾ شامل ٿيندا پي ويا. فقير ڏٺو: اجگر وانگر لڇندڙ ميڙ وڏو ٿيندو پئي ويو. تمام وڏو ۽ انهيءَ جي لوچ! الامان! کيس جهوڪ ۾ کاهوڙين وارو لشڪر ياد اچي ويو. کاهوڙي، جن جا اندر ڦٽيل هوندا هئا ۽ جن جا من هن اجگر وانگر لڇندا هئا ۽ جن جو لشڪر سنڌوءَ وانگر پلٽجي پوندو هو. اوچتو اجگر جهڙي ميڙ جي پوري وچ مان ڪنهن پوريءَ سگهه سان نعرو هنيو. ”نعره سنڌ“ لڇندڙ ميڙ مان هنڌان هنڌان ٻانهون نڪتيون ۽ وڏي گڏيل گونج آئي، ”جيئي سنڌ“. فقير کي پنهنجو ”اسم اعظم“ وارو نعرو ياد اچي ويو جيڪو هن جهوڪ واري لڙائيءَ ۾ هنيو هو ۽ جنهن تي ڪلهوڙن سر لاهڻ جي سزا وجهي ڇڏي هئي.

”هي ڪير آهن؟“ فقير وري سوچيو. اهو ڪهڙو نعرو آهي. جنهن ۾ جيون جي سڳنڌ آهي. فقير اڃا اڳتي وڌيو. نوجوان ڇوڪرا، ڇوڪريون، ٻار، ٻڍڙا، عورتون ۽ تن مان ڪن کي ٿڃ تي ٻار. ”هي ماڻهو ڪيڏانهن سنڀريا آهن! هيءَ ڇا جي سنبت آهي؟“ پر هيءُ بي هٿيار لشڪر ڇا ڪندو؟“

فقير اڃا ٻڏتر ۾ هو ته هڪ ٻيو نعرو لڳو، ”سنڌ ڪنهن جي؟“ لڇندڙ اجگر جهڙي ميڙ مان وري هزارين ٻانهون نڪتيون ۽ اڀ ڏري پيو. ”سنڌين جي.“ ”ڇا سنڌ تي مغلن ۽ ترخانن جو قبضو اڃا جاري آهي؟“ فقير ڳڻتيءَ ۾ سوچيو، ”تاريخ ڪهڙي موڙ تي آهي؟ ڇا هيءُ جهوڪين جو لشڪر آهي. جيڪو وري ڪٺو ٿيو آهي؟“

لشڪر هوريان هوريان اڳتي وڌڻ لڳو. سر ٽال تي نعرا لڳا، اجگر جهڙي لڇندڙ ميڙ مان وري وري ٻانهون نڪتيون ۽ وراڻيون آيون. فقير جي من جا مونجهارا لهي پيا. هن جهوڪ جي دڳ ۾ کاهوڙن جي وڏي کيپ لڌي هئي. فقير پنهنجو چمٽو سنڀاليو ۽ ميڙ مان اٿندڙ نعرن جي تال تي کڻڪاريو ۽ هوريان هوريان پويان هلڻ لڳو.

(هيءَ سين آچر17 اپريل 1988ع (روزاني هلال پاڪستان ڪراچي)