ميزائيل ماڻهوءَ جي ڪڍي آهي

راولپنڊيءَ ۾ بمن جا ڌماڪا ٿيا آهن، وري ماڻهن جا جسم، ۽ هانءَ ڦاٽا. زندگي دونهين ۽ باهه ۾ لهي وئي، اها ڪا تخريبڪاري هئي. يا نه هئي، ان باري ۾ ڪا واضه صورت سامهون نه ائي آهي. پر جيڪي ڳالهيون ٻڌايو ويون آهن تهن موجب هڪ سئو کان مٿي گهرن مان جنازا نڪتا هڪ هزار کن مانهو جڏا، لولا لنگڙا ٿيا. جڪن جي اکين جو نور ويو، ڪن جي ٻانهن، ڪنهن جي ٽنگ، ڪنهن جو پير، ڪنهن جو هٿ، ڪنهن جون آڱريون، ڪنهن جو چهرو، لهي ويو ۽ ڪنهن جو سڀ ڪجهه.

ملڪ جي حالت ڌاڍي خراب ٿي وئي آهي. اڳي چوندا هئا ” عزت سان زندگي گذري ته وڏي ڳالهه آهي.“ پر هاڻي چون ٿا ”زندگي بچي وڇي ته وڏي ڳالهه آهي.“ ايئن ٿو لڳي ته هن ملڪ جا سڀ شهري ڪنهن موت گهر ۾ بي وس ويٺا آهن ۽ هڪ ڪاڻو ديو آهي جيڪو واري وٽيءَ سان اچي ڪڏهن ويهه ڪڏهن پنجاهه ته ڪڏهن سؤ ماڻهو کائي هليو وڃي ٿو.

هر ماڻهو سوچي ٿو: جنهن ڇت هيٺان مان رهان ٿو ڇا اها سڀاڻي موجود هوندي؟ ڇا مان موجود هوندس؟ منهنجا ٻار جيئرا هوندا ۽ ڇا اهي سڄي لڱين هوندا؟

ماڻهن رات جو سفر ڪرڻ ڇڏيو. ماڻهن گهر جي دروازن کي لوهي جنگلن مان بند ڪرائي تالا لڳائي ڇڏيا ۽ پنهنجو پاڻ کي رات جي مهل لاڪرن ۾ رکي ڇڏيو.

ماڻهن سئنيمائن، بازارين ۽ گهڻ ماڙ جاين ۾ وڃڻ بند ڪيو ته متان بم نه ڦاٽي. ۽ هائو! ماڻهن ڪرفيوءَ ۾ رهڻ جيئڻ جو ڍنگ قبول ڪري ورتو.

پر موت پويان ڊڪي رهيو آهي. راولپنڊيءَ ۾ 10 اپريل تي ميزائيل ماڻهن ڪڍ هئا ۽ ماڻهن کي لڪڻ جي جاءِ نه هئي. ميزائيل، بم ۽ لانچر هڪ ڪلاڪ تائين شهرين تي وسندا رهيا. هنڌ هنڌ باهه لڳائيندا، جهڳا ساڙيندا ۽ ماڻهن کي لهسيندا ٿي ويا. ماڻهن جون اکيون خوف کان ڦاٽل هيون ۽ ان پاسي ڊوڙندا ٿي ويا جتي ڌماڪا نه هئا. پر هو گهڻو پري به نه پيا وڃي سگهن. دونهين ۽ باهه جي وچ ۾ سندن پيارا گهيريل هئا. ماءُ ۽ پيءُ، ڀائر ڀينرون، الاد، جيون ساٿي ۽ دوست. سڀ رشتا ناتا باهه ۾ هئا. ماڻهوءَ جي زندگي ۾ اهم ترين شيءِ ناتا ئي ته آهن.

چون ٿا ته، ”آرميءَ جي ڊپوءَ ۾ ٽرڪ مان سامان لاهيندي چاڙهيندي اها باهه ڀڙڪي.“ جنهن سان ڌماڪن جو سلسلو شروع ٿيو.

سوال اهو آهي ته ايترو خطرناڪ مادو شهر ۾ ڇو هو؟ ڪنهن جي ذميواري تي هو؟ ۽ ڇا آيل تباهيءَ جي ذميواريءَ ۾ مٿس قدم کڄندو؟

هڪ سئو ماڻهن جو مري پوڻ، هزارن جو زخمي ٿيڻ ۽ هڪ ننڍي قيامت کي ”حادثو“ ۽ ”اتفاق“ چئي معاف نٿو ڪري سگهجي. دنيا ۾ جيڪڏهن ڪا شيءِ اهم آهي ته اها ”انساني زندگي“ آهي ۽ ان جي حفاظت ۾ رنڊڪ وجهندڙ هر قدم بدترين عمل آهي.

انسانيت جو پرچار ڪندڙ ماڻهن ۽ ادارن جي ڳچيءَ جون رڳو رڙيون ڪري ڪري ڇڪجي ويون آهن ۽ گلو ويهي ويو آهي پر هٿيارن جا سوداگر هٿيارن جو وڪرو ايئن ڪري رهيا آهن ڄڻ رانديڪا هجن.

حياتيءَ کي هٿيارن مان هميشه خطرو آهي تنهن ڪري ماڻهپي ۽ هٿيارن وچ ۾ ٺاهه ٿيڻو ناهي. ماڻهپو هٿيار جو جاني دشمن آهي ۽ هٿيار ماڻهپي جو. مظلوم جي هٿ ۾ موجود بندوق کي جواز آهي ته اها ظالم جي هٿ ۾ موجود بندوق کي موت ڏي. پر ماڻهپو اهو ٿو چوي ته ظالم کي بي هٿيار ڪرڻ کانپوءِ مظلوم واري بندوق به ڀڃي ڇڏيو ڇاڪاڻ ته هٿيار حياتيءَ جو دشمن آهي.

ياد ناهي ته ڪهڙي بادساهه سلامت ڊبزيءَ جي ٻوٽي جي حفاظت لاءِ فوجي سپاهي مقرر ڪيو هو. پر اهو ٻوٽو ساڳئي فوجيءَ جي لانگ بوٽ هيٺان چٿجي ويو هو. بندوق گلن جي حفاظت نه، انهن کي قتل ڪندي آهي. اها بندوق جي فطرت آهي جيڪا تبديل ٿي نٿي سگهي.

ماڻهپي جا پرچارڪ اڃا به رڙيون ڪري رهيا آهن ته هٿيارن کي غرق ڪيو جن جي وجود سان انسان ذات جو وجود خطري ۾ پئجي ويو آهي. پوري دنيا جي انسانن جي زندگي سان ڪنهن به وقت اهڙي وڌين ٿي سگهي ٿي جهڙي 10 اپريل تي راولپنڊيءَ وارن سان ٿي آهي. بظاهر راولپنڊيءَ ۾ هڪ ”اتفاق“ ٿيو آهي. جديد جنگي ٽيڪنالاجيءَ جا عالمي ماهر به اهو ئي چون ٿا ته ٽين مهاڀاري لڙائي اتفاق سان ۽ غلط فهميءَ کان شروع ٿيندي. دنيا ۾ هر طرف ميزائيل اڏامندا ۽ ماڻهن جي ڪڍ لڳندا. ايٽمي تابڪاري ۽ ڪاري ٿڌ پکڙجندي ۽ زندگي ڄمي ويندي.

دنيا ۾ هٿيارن جي ڊوڙ انسان ذات کي ڪيڏانهن ڌڪيندي پئي وڃي؟ ان اوڙاهه ڏانهن جنهن جي هڪ جهلڪ راولپنڊيءَ جي فيض آباد ۾ ڏٺي وئي.

فيض آباد، فيض پهچائڻ کان اڳ فقط ان ڪري ڏکوئجي ويو جو ان جي مٿان هٿيارن جو ڍڳ رکيو ويو هو، بالڪل اهڙي طرح جيئن دنيا تي ايٽمي هٿيارن جا ايترا ڍڳ آهن جن سان ڌرتي ڪيئي ڀيرا ڀسم ٿي سگهي ٿي.

انساني زندگيءَ کي بارود کان پري ئي رکڻ گهرجي ۽ زندگي کي بندوقن کان آزاد ماحول ۾ جياپي جو حق ڏيڻ گهرجي.

انگريز بهادر جي حڪمت عملي هئي ته ڇانونيون مکيه شهرن کان ڪجهه پرڀرو هئڻ گهرجن ته جيئن ڪنهن به وقت آزادي پسندن کي ٿوري وقت اندر چيڀاٽي سگهجي. انگريز ايئن انڪري ڪيو جو اهي فاتح هئا ۽ سندن دشمن سرحدن تي نه پر شهرن م رهندو هو.

هاڻي جڏهن ملڪ کي آزاد سڏيو وڃي ٿو ۽ انگريز بهادر موٽي ويو آهي، ڇانوڻين ۽ هٿيارن جي ڊيپن کي عوام جي سر تان هٽائڻ گهريو هو. پر جي نه هٽايو ويو آهي ته فيض آباد واقعي جي روشنيءَ ۾ هاڻي هٽائي ڇڏڻ گهرجي. راولپنڊيءَ جي وچ شهر ۾ سمهاريل ان ديو کي هڪ ڏينهن جاڳڻو هو ۽ نيٺ جاڳي پيو. اڃا ٽي سال اڳ جي ڳالهه آهي جو اسيمبليءَ ۾ سوال اٿاريو ويو هو ته ان خطرناڪ ديو کي اتي ڇو سمهاريو ويو آهي؟ جواب مليو هو ته ”ان معاملي تي غور ڪيو ويندو.“ ان کان پوءِ غور ڪرڻ وارا ڊگهي ننڊ سمهي پيا ۽ ديو جاڳي پيو. خبر ناهي ته اهڙا ديو ڪهڙن ڪهڙن شهرن ۾ ڪيتري تعداد ۾ ستل آهن ۽ اهي ڪيڏيءَ مهل جاڳندا.

انهن کي جاڳڻ کان اڳ انساني آبادين کان پري هٽائڻ گهرجي تمام پري.

(هيءَ سين خميس 14 اپريل 1988ع روزاني هلال پاڪستان ڪراچي)