معجزا ۽ ڪرامتون (خرق عادت)

معجزا ۽ ڪرامتون (خرق عادت)

معجزا ۽ ڪرامتون برحق آهن، مگر عام ماڻهن ۾ ان به نسبت ڪي نقصان ڪار خيال ويٺل آهن. جن کان کين آگاهه ڪرڻ گهرجي ۽ نقصانن کان کين بچائجي. هڪڙي وڏي عالم کان پڇيم ته ”پيغمبرن سڳورن ۽ ٻين صالح ٻانهن کي خرق عادت ڪرڻ جي طاقت آهي ڇا؟“ جواب ڏنائين ته انسان کي ڪا به طاقت ڪانهي. ائين چوڻ ته ڪو به انسان خرق عادت ڪري سگهي ٿو. مثلا ڌيءُ کي پٽ ڪري ٿو سگهي يا مئي کي جيئرو ڪري ٿو سگهي يا پاڻيءَ کي باهه ڪري ٿو سگهي وغيره وغيره شرڪ ۽ ڪفر آهي. مگر الله تعاليٰ پاڻ پنهنجن پيارن جي هٿان خرق عادت ڪري سگهي ٿو. پوءِ حضرت موسيٰ واريون آيتون پڙهي چيائين ته ڏس ته حضرت موسيٰ‌ جڏهن ڏٺو ته سندس لٺ نانگ ٿي پيئي آهي تڏهن ڊپ ۾ وٺي ڀڳو جنهن مان نتيجو ڪڍي سگهجي ٿو ته حضرت موسيٰ نه رڳو لٺ کي نانگ پاڻ ڪو نه ڪيو پر اهو به معلوم ڪو نه هوس ته لٺ نانگ ٿي پوندي. قرآن شريف ۾ بار بار آيو آهي ته: ”چئو ماڻهن کي (اي رسول! ﷺ) ته مان توهان جهڙو انسان آهيان، جيڪي ڪري ٿو سو الله تعاليٰ ٿو ڪري. مون وٽ جڏهن وحي ٿو اچي تڏهن توهان کي ٻڌايان ٿو.“ ڪيترائي ڀيرا کانئن ڪو سوال ڪيو ويندو هو ته وحي واسطي ترسندا هئا ۽ جڏهن وحي ايندو هو تڏهن جواب ڏيندا هئا. هڪڙي ڀيري پاڻ فرمايائون ته مان جيڪڏهن ڪا مذهبي ڳالهه ٻڌايان ته اها سچي سمجهو. مگر دنيوي ڪا ڳالهه ٻڌايان ته اُها هروڀرو صحيح نه سمجهو. هڪڙي ڀيري فرمايائون ته مون وٽ ٻه ماڻهو فيصلو کڻي اچن ٿا هڪڙي کي ڳالهائڻ ۽ سمجهائڻ جي طاقت وڌيڪ آهي ۽ پنهنجو معاملي اهڙيءَ طرح پيش ٿو ڪري جو مان سندس فائدي ۾ فتويٰ ٿو ڏيان مگر جيڪڏهن حق ۽ انصاف ٻيءَ ڌر سان آهي ته انهيءَ ماڻهوءَ کي گهرجي ته پاڻ انهيءَ ڌر کي حق پلئه وجهي نه ته سمجهي ته مان پنهنجي پلو ۾ باهه جو ٽڪرو ٿو وجهان. صحيح بخاري ۾ آهي ته هڪڙي ڀيري رسول الله ﷺ فرض نماز ۾ گهٽ وڌ رڪعتون پڙهيون. پاڻ فرمايائون ته مان به توهان جهڙو انسان آهيان مون کان به سهو ٿي سگهي ٿي. تنهنڪري ماڻهن کي اهو خيال هرگز ڪرڻ نه گهرجي ته پير ۽ فقير پٽ ڏيئي ٿا سگهن يا ٻيون مرادون پڄائي ٿا سگهن يا پٽ پاراتو ڏيئي نقصان رسائي ٿا سگهن وغيره وغيره. جيڪي سچا ۽ صالح آهن سي دنيائي ڪمن واسطي واري دعا ڪندا آهن ۽ پٽ پاراتو ته اصل ڪين ڏيندا آهن. ڇو ته اسلام ۾ ان کان منع آهي. پيغمبرن ۽ صالحن جي هٿان معجزا ۽ ڪرامتون بلڪل ورلي ظهور ۾ ايندا هئا سو به گهڻو ڪري اسلام جي واڌاري لاءِ سائنس جي تجزين مان ثابت آهي ته خدا وند عالم جو بهترين قانون ساز آهي سو فطرت کي اهڙن مقرر قانونن تي هلائي ٿو جو انسان حيرت ۾ پئجي ٿو وڃي. سڀ ڪنهن ڳالهه جو نتيجو پيدا ٿئي ٿو سڀ ڪنهن نتيجي لاءِ ڪو سبب آهي. انهيءَ ڪري سائنسدانن جو اعتقاد آهي ته خرق عادت اڻ ٿيڻو معاملو آهي. ڇو ته الله تعاليٰ جا قانون بلڪل اڻ ٽر آهن ۽ اهي مٽجي ڪو نه ٿا سگهن. انهيءَ ڪري سرسيد احمد خان (مان پاڻ سندس ڪتاب ڪو نه پڙهيا آهن) قرآن شريف ۾ بيان ڪيل معجزن ۽ ٻين معجزن جي اهڙي معنيٰ ورتي آهي ۽ اهڙي سمجهاڻي ڏني آهي جو اهي خرق عادت نه پر قدرت جي قانونن موافق پيا ڏسڻ ۾ اچن. هن مان ڏسبو ته جاهل سڀ ڪنهن ڳالهه کي خرق عادت بنايون ويٺا آهن منهنجي خيال ۾ سر سيد احمد خان به غلط آهي. ڇو ته الله تعاليٰ قادر ۽ قدير آهي ۽ جيڪي چاهي سو ڪري سگهي ٿو. ازانسواءِ هي به ممڪن آهي ته الله تعاليٰ جيڪو خرق عادت جو ڪم ڪري ٿو سو در حقيقيت ڪنهن قانون موافق ئي هجي مگر اسان کي اسان جي ڪم علمي سببان خرق عادت ڏسڻ ۾ اچي ته به اهو معجزه ئي چئبو. ڇو ته الله تعاليٰ ڪنهن مناسب موقعي تي خاص مقصد لاءِ مثلن ڪافرن کي مسلمان ڪرڻ لاءِ اهڙو واقعو ظهور ۾ آڻي جو ان وقت سڀ ڪنهن کي خرق عادت ڏسڻ ۾ اچي ته اهو معجزو نه چئبو ته ڇا چئبو. مگر سچ پچ اُهو حادثو قانون موافق هو يا نه، تنهن جي انهن ماڻهن کي ڪهڙي خبر - مگر سڀ کان بهتر معجزا پيشينگويون آهن جيڪو الهام جي وسيلي ڪري سگهجن ٿيون. الله تعاليٰ پنهنجي ڪنهن پياري ٻانهي کي اڳواٽ ٻڌائي ٿو ته فلاڻي وقت فلاڻو حادثو ٿيندو. اهو ٻانهو ٻين کي اهو واقعو ٻڌائي ٿو ۽ اهو پوءِ سچو نڪري ٿو.

اسان جا مولوي ۽ عام ماڻهو سر سيد احمد خان ۽ مولوي محمد علي کي انهيءَ ڳالهه تي تمام سخت ٿا وٺن ته هو ڇو تاويلات ڪري معجزن کي رواجي واقعا بنائي ٿا ڇڏين. پر ايتري قدر سخت وٺڻ جو ڪهڙو ضرور آهي. اسلام جو مدار خرق عادت جي واقعن تي آهي ڇا يا ان ۾ قادر جي قدرت جو نقص يا شان جي گهٽتائي آهي ڇا. قرآن شريف ۾ پاڻ انهيءَ ڳالهه تي زور ڏنو ويو آهي ته ڏسو ته دنيا ڪيئن باقاعدي قانونن موافق پئي هلي. رات ڏينهن ڏي ڏسو ستارن جي گردشن ڏي ڏسو وغيره وغيره.

ٻي ڳالهه هي آهي ته جيئن جهل گهڻو هوندو آهي تيئن خوش اعتقادي گهڻي هوندي آهي. جيئن ٻارن کي ديون ۽ پرين ۽ راڪاسن ۽ طلسمات جون ڪهاڻيون وڻنديون آهن تيئن جاهلن کي به اهي ڳالهيون وڻنديون آهن. جيڪي عقل ۽ مشاهدات کان گهڻو بعيد هجن (جيئن حاتم طائي ۽ ممتاز دمساز جا قصا ماڻهن کي سچا سمجهڻ ۾ ايندا آهن ۽ نهايت وڻندا آهن) يورپ ۾ جڏهن ماڻهو جاهل هئا تڏهن منجهن لکين ولي موجود هئا ۽ ڪروڙين ڪرامتن جا قصا، جنن ۽ ڀوتن ۽ ڏائڻين جا قصا رائج هوندا هئا. جنهن به عورت ۾ اهو شڪ پوندو هو ته ڏائڻ آهي تنهن کي ڦاسيءَ چاڙهيو ويندو هو. هزارين ٻڍڙيون عورتون ناحق سوريءَ تي لٽڪايون وينديون هيون. هاڻي جڏهن يورپ جا ماڻهو عقل ۽ علم ۾ ترقي ڪري ويا آهن، تڏهن نڪي ڪرامتون ٿا ڏسن، نڪي جن ۽ ڏائڻون ٿا ڏسن. اسان جي سنڌ ملڪ ۾ به اهڙو جهل آهي جهڙو يورپ ۾ ٽي سؤ سال اڳي هو. سيوهڻ، روهڙي ۽ ٺٽي ۾ سوا سوا لک ولين جو مدفون سمجهيو وڃي ٿو. ٻين هنڌن به جابجا هزارين ولين جون قبرون ڏيکاريون وڃن ٿيون. وري لطف هي ته انهن بابت هڪ به تواريخي واقعو ڪونه ٿا ٻڌائي سگهن. اهل حياتي وارن ۾ به هزارين ولي سمجهيا وڃن ٿا. مستن کي به اولياءَ الله سمجهيو وڃي ٿو. جيڪي بيشرم، بدمعاش، نانگا ماڻهن کان پنهنجا مخصوص عضوا مهٽرائن ٿا تن کي ڪي تعليم يافته ماڻهو به ولي مڃين ٿا ۽ مرادن حاصل ڪرڻ لاءِ انهن جا عضوا ٿا مهٽين. ڪرڙ ڪانڊيرو، ميهو ونگو سڀ ڪو ولي سمجهيو پيو وڃي اگرچه هن جا عمل شريعت جي مخالفت ڇو نه هجن. سندن ڪرامتن جون ڳالهيون لکين ڪروڙين بيان ڪيون ٿيون وڃن جي ڳالهيون اڪثر ڪري انهن جا فقير يا دوست هٿرادو ٺاهي پکيڙين ٿا. پر انصاف جاهلن جا به نه وڃائبا جو تحقيقات ڪرڻ کان سواءِ کنيو قبول ڪن. هڪڙي پير جو مشهور قصو آهي ته هڪڙي جيئري ماڻهو کي تڪبير سان ماري پوءِ مٿس جناري جي نماز پڙهيائين. مون ان ڳوٺ ۾ وڃي جانچ ڪئي مگر پتوئي نه پيو. ساڳي �