لاري

لاري



شل نہ ڪنھن کي لاريءَ جو سفر پلئہ پوي. ھڪ گرمي ٻيو گُهٽ! مٿان وري ماڻهن جي پيھہ پيھان! دانھون پئي پيون. ”او لاريءَ وارا! يار ھَل ساھہ ٿو نڪري!“ ماڻهوءَ مٿان ماڻهو، پگهر پئي وھيو. لاريءَ جي ڇت تي بہ ماڻهو ھئا. صوبيدار صاحب اڃا ڪونہ آيو ھو. خدا خدا ڪري ھـُو صاحب تشريف فرما ٿيو ۽ ماڻهن جي پيٽ ۾ ساھہ پيو. لاري ھلي. ڪجهہ ھوا لڳي، لوڏن تي ڪجهہ خلاصائي بہ ٿي. باقي مٽيءَ جا بہ ڪڪر ھئا. ناسون ئي ڀرجي ويون.

اڳئين خاني ۾ وھڻ بہ ڏاڍو شرف وارو آھي. پويان خانا گهٽ درجي وارن لاءِ آھن. سڀڪو پيو چاھي تہ مان اڳي ھجان. پوءِ کڻي پيٽرول جي دٻي تي ويھجي. جي ڪنھن واقفڪار کي اڳيان جاءِ ملي ويئي تہ پٺيان ويٺل جو ڪنڌ شرم کان ھيٺ ٿيو وڃي. ڪو تہ ڦڪائي کان چوندو تہ ، ” ڇا ڪجي يار! مڙيئي مسافري تہ ڪرڻي آھي تون تہ ٿئين زور.“ ائين شرم کي پرچايو ڇڏين. غريب تہ پاڻهي وڃي پٺيان ويھن.

آفيسر تہ ھڪ چوري، ٻيو سينہ زوري، اڳيان جاءِ نہ ملين تہ مشير نامو ٺاھين. ڀاڙو تہ سندن سالا بہ ڪونہ ڏين.

لاريون پراڻيون، رستا آلو نور. ائين پيون لڏن جيئن ڪجاوا. پاسا پيا ڀڄن. آنڊا وات ۾ اچيو وڃن. چِيڪلي واري چين چين بہ ھلي اچي. ھيٺائين ۽ مٿانھينءَ تي ائين پئي لُڏي ۽ لمي جيئن ڍڪي زئفان. اڌ ڊزن معتبر بيگر ۾ کنيو ھلي، باقي بيمار سيمار، زئفون ۽ ٻار ڇڏيندي ھلي. پيٽ ڀريائي، پاسينگر ٽيڻا، ڀاڙا ٻيڻا. لارين وارا ڍئجي پيا آھن. ماڻهن کي سھولتون ڏين ڇو؟ رھائي پکائي وارا آھن. ڪَڙي ڪاموري سان رسائي اٿن، باقي ڪاڻ ڪنھن جي ڪڍن؟

اسان جو پھريون پگهر ويو سڪي. جهولي اچي ورايو، جنسي باھہ ٿي ٻري. ڄڻ تہ کوري مان ڄَر ٿي نڪتي. ڪَن ٿي سڙيا. خشڪيءَ اچي کنيو. چمڙي ٿي ٽِڙڪي، پاڻيءَ لاءِ ساھہ ٿي نڪتو، ڳيت نہ آئي. نڙي ۾ ڄڻ تہ کڙا ۽ ڀتر ٿي کڙڪيا. جهاڪن ۽ جهوٻن آنڊا اکيڙي وڌا.

خبر تڏھن پئي، جو لاري چيڪٽ ڪري بيھي رھي. شل نہ ڪنھن سان اھڙي ٿئي، پنچر ٿي چڪو ھو. سو بہ سڃ ۾. ھڪ جهولي جو لڳاتار حملو، ٻيو ڪلر جي تپش! توبہ ، الله ڏئي بندو سھي. وڻ نہ ٽڻ. ڪانوَ جي ٿي اک نڪتي. جهولو بہ سمنڊ جي لھرن وانگر پوٺي تان ڪڙڪاٽ ڪندو ٿي آيو. ”سرڪار ويچاريءَ جو ڪھڙو ڏوھہ!“ لوڪل بورڊ جي ھڪ ميمبر صاحب چيو، ”وڻن جو خرچ بہ منظور ٿيل آھي، ۽ پھريدار بہ رکيل آھن.“ اسان کي پنھنجي بورڊ کان شڪايت ڪانھي. ھنن تہ پنھنجي فرض ادائي ڪري ڇڏي ھئي! باقي رھي اسان سان تعدي، سا تہ اسان جي اعمالن جي شامت ھئي! پر يار جي ٿا ھٿ پير ھڻي ڪو ممڻ مچايون تہ موچڙا ٿا کائون. چي، ”اوھين تہ ڪي ڦڏئي آھيو!“ چڱو سائين، پر اھي الزام بہ ڪيستائين؟ موچڙا بہ ڪيستائين؟ نيٺ تہ ديڳ تپندي. نيٺ تہ اسان جو وارو بہ ايندو. نيٺ تہ ڪاري ڏاند جا مالڪ بہ ايندا. ٽيھئي راتيون ڪو چور جون ڪونہ آھن. اوھان جي بہ اوڻٽيھين آھي. دکي دکي نيٺ ٻري. رجهي رجهي نيٺ ٻڙڪي. ھلڪي سلڪي ٻاڦ بہ جبل ڦاڙيون وجھي.

جهولي لڱن ۾ چوچڙي وجھي ڇڏي. سج جنسي ساڙيو ٿي. نڪا اوٽ نڪو اجھو. لاريءَ جي پاڇي ۾ سوڙھا ٿياسون. ڪن تہ ويچارن ھڪ ٻئي کي ئي ٿي اوٽ بنايو. شڪر جو ڪڙيو ويجهو ھو. پاڻي پي پيٽ ٿي ڦاٽو، پر اڃ لھي ئي نه. مس وڃي ڦَٽيل پير جي ملم پٽي ٿي، ۽ اسان جي اميدن جو مرڪز نعرو ھڻي اڳتي وڌيو. ھڪ گرمي، ٻيو پاڻي جو اوٻر، ساھہ جون نليون ڪم ئي نہ ڪن. ھوا ڄڻ تہ آڪسيجن ھئي ڪانه. ملڪ پاڻي ئي پاڻي، کارو ڪلر اٺو پاڻي. ڳوٺ جھڙا ٻيٽ، زمينن جو تہ منھن ئي ڪارو ٿي ويو ھو. رڳو ڪي ڪي ٽڪر رتل ھئا، باقي سڀ ٻاڙو. ڪَنگ ڳچيون ڪڍيو ويٺا ھئا. سيڪ تہ نہ ھو! بس سيلاب ھو، ڪُميون پي رستي تي آيون، ويون. ابا خبر تڏھن پئي جڏھن ھڪ ٻارڙو، ڪُوڻيون ھٿ ۾ ڪيو، رستي جي ھن ڀر ڀڳو. لاري بہ سرڙاٽ ڪندي ٿي ويئي. بريڪ تہ مورڳو ھئس ئي ڪونه. پتو تڏھن پيو جو شپڪو ٿيو. ابھم ويچارو اڏامندو، بولاٽيون کائيندو، وڃي پاڻي ۾ ڪريو. لاريءَ وارو لاپرواھيءَ سان ڌوڪيندو ويو. ڄڻ تہ ڪجهہ ٿيو ئي ڪونہ ھو. صوبيدار ڏٺو تہ ٻوھڻي ٿي وڃي، سو ڪچيون گاريون ڏيئي لاريءَ کي موٽايائين. ٻارڙو صفا ٻَڙھہ ٻُٽ پيو ھو. پر سرڪار کي ان جو الڪو ڪونہ ھو. مئو تہ سودو ھٿئون سڻڀو ٿيندو. ڇا جي اسپتال، ڇا جو علاج! باقي مشير نامي جي وٺ وٺان ٿي ويئي. گار جي رئي پي پئي. لاريءَ وارن سان ڪَن ڦـُسڙاٽ بہ ھلي آئي. مشيرن کان زوريءَ صحيحون ورتيون ويون. سڀ ڪو ڊڄي چوي، ”ڪورٽن جا رولڙا ڪي سُٿرا تہ ڪونہ آهن، پوليس سان ڦِٽائڻ بہ چڳو نہ آهي“ ڪُوڙيون سچيون صحيحون ڏنيون ويون، ڪلاڪ لڳي ويا. ٻارڙو پيو رھيو. سندس ماءُ پيءُ اچي ويا. ويچارن ڪِيھون ٿي ڪيون. گاريون انھن کي بہ مليون. دڙڪا، دھمان، ڏاڙھي پٽ. ويچارن صوبيدارن کي پلاند وڌا، چي، ”اسان کي ٿاڻي تي نہ رول، اسپتال ۾ ٿاٻا نہ کاراءِ، اسين غريب ٻچڙيوال، ڊاڪٽرن ۽ ڪمپائونڊرن کي منھن ڏيڻ جي سگهه ڪانہ اٿئون. ھَـڙ بہ ڦُرايون، ڦڪي بہ ڪانہ ملي. اسان جي ٻچي جو لاش نہ رولاءِ، بچي پيو تہ واھہ واھہ، نہ تہ کَٽي اسان جي قسمت! ڪورٽن جا ڀاڙا خرچ ڪٿان آڻينداسون؟ ششدار ۽ نائڪ جو وات مٺو ڪرائڻ جي وسعت ڪانہ اٿئون. ماجريٽ جي بہ ڏائڻ لڳا ويٺا آھن. اسين مِشڪين ڏتڙجي وينداسون، ابو ٿيءُ! “ وڏيرو وچ ۾ پيو، انھيءَ سان بہ ڪَن ڦـُسڙاٽ ٿي. ريڙھہ پيڙھہ ٿي. نيٺ صوبيدار صاحب آنا ڪاني ڪندي، ٻئي ڌريون ڦـُري، اچي لاريءَ ۾ جاءِ نشين ٿيو. الٽو ٿورو بہ مٿان ٿڦيائين.

لاريون ڀڳل، رستا ڦِٽل، نہ وڻ نہ ٽڻ، مٿان مڏيءَ ڪاتيءَ سان ڪوس، ھڪ ننڍي نيٽي کان رھيو نہ ٿيو. چي، ” يار وزير وڙا پنھنجا تہ بہ ھھڙو ويل!“ ھڪ ڳوٺاڻي سندس ھٿ کي وٺي زور ڏنو. چي، ”زور آوار! ڀانڊو ئي نہ ڦوڙ. وڏيرا، وزير واپاري، ڳالهہ مڙيئي ڳنڍي پئي اٿئي! “ ائين چئي کڻي اک ڀڳائين.

ڳوٺاڻا تھہ تائين پھچي رھيا ھئا. لچائيءَ جا بخيا تيزي سان اڊيڙي رھيا ھئا. سڀني کي وات ۾ مڱ، ”گونگو پاڻي نيٺ ٻوڙي!“ مان مشڪي ويٺس. سج لھڻ وارو ھو، اچي ھڪ ڳوٺڙي کي اوڏو ٿياسون. ڪتا بہ ڪافي دلير ٿا ٿين. ھاٿيءَ جيڏيءَ لاريءَ تي ٽٽي پيا. ڪِن تہ منھن ۾ چڪ وجهڻ جي ڪوشش ڪيس. شابس ھجي ڪتن کي ڀونڪي ڀونڪي ڪيڏو نہ سبق ٿي ڏنائون! ننڍڙا ٻارڙا آواز ڪندا، اُڪير مان ڀڄندا آيا. ڪي اگهاڙا، ڪي رڳي چولڙن ۾، ڀرسان اچي مٿن تي ھٿ رکي بيھي رھيا، ڪي وري چولڙن جي پلون کي ھيٺ مٿي ڪري لوڏڻ لڳا. مردن ۽ زائفن ڪم ڪرڻ کڻي بند ڪيو. ڪِن تہ ويٺي ئي ڪر کڻي نھاريو. پوڙھين، مٿي ڏي ھٿ ورائي، رئي کي اڳڀرو ڪيو. ننڍين، نظرون چورائي پي نھاريو. ڪي تہ بيباڪ ٿي، دوناليون سامھون ڪري، بم جھلي بيٺيون رھيون. ڇا جي ھٻڪ، ڇا جو حجاب! ڪير ٿو ڪنھن کي سڃاڻي. ھت حياتيءَ جا اھڃاڻ جهلڪي ڏيئي رھيا ھئا. مٽيءَ مان ۽ ٻوٽن مان، سرھاڻ ٿي آئي، انھن قديم سنڌين جي، جي ھزار سالن کان مھراڻ جي ماٿريءَ ۾ لوڙائو ڳائيندا، نڙ وڄائيندا، ڌمال ھڻن�