عيسيٰ خان ترخان

عيسيٰ خان ترخان I :

هن جو دور 973 هه _ 962 هه (1565ع _1555ع) آهي. سندس پيءُ مرزا عبدالعلي ترخان بخارا جو صوبيدار هو، جنهن کي اميرالزنون ارغون (جنگ ۾ قتل: 1507ع) پاليو هو. امير الزنون شاهه بيگ ارغون جو پيءُ هو. شاهه بيگ سن 1520ع (927هه) ۾ سمن جي سلطنت ختم ڪئي هئي. سمن جي لشڪر پاڻ کي هڪٻئي سان ٻڌي آخري معرڪو ڪيو، جنهن ۾ سڀ مارجي ويا ۽ ڄام فيروز ڪڇ ڏانهن ڀڄي ويو. ان سان گڏ سنڌ جي آزادي ختم ٿي وئي. شاهه بيگ 1530 ۾ مري ويو. سندس پٽ شاهه حسن ارغونن ۽ ترخانن جي مختلف قبيلن کي ساڻ رکي نه سگهيو. شديد مسئلا اڀرڻ سبب اميرن 1524ع (962 هه) ۾ صلاح ڪري مرزا عيسيٰ خان ترخان (اول) سان وفادرايءَ جو اعلان ڪيو، جنهن سبب هنن جون پاڻ ۾ لڙايون لڳيون. نيٺ 1555ع ۾ شاهه حسن به مري ويو ۽ عيسيٰ خان اقتدار ۾ آيو. جيئن ته سڄي سنڌ تي حڪومت ڪرڻ ترخانن جي وس ۾ نه هو انڪري اتر سنڌ سلطان محمود جي حوالي رهي. سندن ذاتي اختلافن سبب 1556ع (963 هه) ۾ پورچوگيزن کي دعوت ڏيئي گهرايو ويو، جن ٺٽي کي ڦري لُٽي ناس ڪيو. مرزا عيسيٰ خان ترخان (اول) 1565ع ( 973 هه) ۾ وفات ڪئي. هن 14 سال حڪومت ڪئي.

مرزا عيسيٰ خان ترخان (اول) جي قبر هڪ رانئڪ ۾ آهي جيڪا ٻاهرين چؤديواريءَ جي اندر آهي. ٻاهرين چؤديواريءَ جو لنگهه اوڀر کان آهي، جنهن ۾ داخل ٿيڻ لاءِ چار پنج ڏاڪا آهن. چؤديواريءَ جي وچ تي مرداڻين قبرن کي الڳ چؤديواري ڏني وئي آهي، جنهن ۾ ڇهه قبرون آهن. ان اندرين چؤديواريءَ ۾ عيسيٰ خان ترخان (اول)جي قبر به آهي. ٻه قبرون ٻارن جون آهن، ٻاهرين رانئڪ جي ديوار ۾ ونگدار شبڪچه آهن. وڏي ڪوٽ اندر اولهه ڏکڻ ڪنڊ تي اٺ ٿنڀي ڇٽيءَ هيٺان هڪ قبر آهي. اتر اوڀر ۽ ڏکڻ اوڀر ڪنڊن تي زنانين قبرن لاءِ جدا جدا چؤديوارون کنيل آهن باقي کليل حصي ۾ مختلف جاين تي پليٽ فارم کڻي انهن تي قبرون ٺاهيون ويون آهن. ٻنهي ، وڏي توڙي اندرئين چؤديواريءَ جي محرابن جي صورت به اڌ اٺاس واري آهي ۽ انهن تي سهڻا چٽ اڪريل آهن.

هن چؤديواريءَ تي ٿيل ڪم ٺٽي جي روايتي ڪم کان بلڪل مختلف آهي. سمن جي زوال کان پوءِ اڏاوتي ميدان ۾ اها هڪ وڏي تبديلي هئي. پٿر جي اڪر جي ڪم ۾ نئون لاڙو پڌرو ڏسجي ٿو ۽ قبر مٿان رکجندڙ تعويذ ۽ انهن تي ٿيل اُڪرون نئين نموني جون آهن. چؤديواريءَ جي مکيه دروازي تي هڪ لکت آهي جيڪا وچ وارين چؤديوارن جي ڀتين ۽ قبرن تي به نظر اچي ٿي. مرزا عيسيٰ جي قبر جي چوڌاري قرآن شيف جي آيتن کان سواءِ ڊگها فارسي بيت به سهڻي خطاطيءَ ۾ اُڪريل آهن، جن ۾ موت ۽ زندگيءَ بابت اسلامي عقيدي ۽ مرزا عيسيٰ جي وفات جي سن جي خبر پوي ٿي.