علي خان ابڙو

ٻاهر آهي ۽ پوءِ ڪهڙو عجب، ته ان سان ملاقاتون به ٿين. جنگ بدر ۾ جيڪي ڪفار قتل ٿيا ۽ کوهه ۾ اڇلايا ويا تن سان ٽن ڏينهن کان پوءِ حضور اڪرم ﷺجن مخاطب ٿيا ته حضرت عمر رضي الله عنھ چيو ته، ”يا رسول الله ﷺ! هي ته ڍونڍ آهن، هي ته ٻڌن ڪونه ٿا“، پاڻ فرمايائون ته ”هي توهان کان وڌيڪ ٻڌن ٿا“ (سيرة مصطفيٰ مولوي محمد عظيم شيدا“ ’هم اسمع منڪر‘ صفحو 178) هاڻي جيڪڏهن مئا اسان کان به وڌيڪ ٻڌن ٿا بلڪ منڪر نڪير جي سوالن جا جواب ڏين ٿا ته هي ته عجيب اسرار آهي ۽ سائنسي راز آهي.

مان ڪراچي ۾ 1969ع جي آڪٽوبر ۾ بدلي ٿي آيس. منهنجو سيشن جج هو مسٽر هدايت حسين سي.ايس.پي ڏاڍو چڱو ۽ مذهبي ماڻهو هو. مون لاءِ جيئن ٻڌي رکيو هئائين ته هي دهريو آهي، سو جو مونکي نمازون پڙهندي ڏٺائين ته حيران ٿي هڪ ڏينهن منهنجي چيمبر ۾ پاڻ هلي آيو ۽ چيائين ته ”ابڙا صاحب توکان هڪ سوال پڇڻ آيو آهيان ته ڪهڙي سبب يا دليل هيٺ تون الله کي مڃين ٿو”“ مون چيو ”ڪنهن به سبب ۽ دليل کانسواءِ!“ جواب اهڙو وڻيس جو اٿي مونکي ڀاڪر پاتائين ۽ چيائين ”واقعي ڪهڙو دليل ڪهڙو سبب؟“ بنان سبب بنان دليل مون مارو مڃيان پر محمد ﷺڪارڻي، ماڻهو اٿارٽي ڏين ٿا مارڪس، انجيلس، انگرسال، برٽرانڊ رسيل، برنارڊشا وغيره جي. جيڪڏهن اٿارٽي دليل آهي ته مون وٽ سڀ کان وڏي اٿارٽي محمد مصطفيٰ ﷺجي آهي، هونئن به هر دليل يا سوال کي کڻو ته آخر وڃي سوال جي نشاني تي بيهبو ۽ اڳتي ڪو جواب نه ملندو. پوءِ اوندهه ۾ ٿاڦوڙا هڻڻ جي ڪهڙي ضرورت يا ناستڪ ٿي بانبڙا پائڻ، چھ معنيٰ دارد، شاهه لطيف کي اٿارٽي مڃو ٿا ته ان به چيو ته مڃ محمد ﷺڪارڻي.

تازو تاريخ 25 سيپٽمبر 1995ع تي مون وٽ دادو جو محترم علي احمد قريشي ايڊووڪيٽ ملڻ آيو. کيس مون تي ۽ شيخ اياز صاحب بابت حيرت هئي ته اسان ڪيئن ايڏي ڪلٽي کاڌي. مون چيو ڀائو تون اسان کي پنجويهه يا چاليهه سالن کان سڃاڻين. اسين ته اصل کان اهڙا هئاسين، پرائو درد پنهنجي سيني ۾کنيو وتندا هئاسين. هر ظلم، ڏاڍ ۽ جبر تي جُلهه ڪندا هئاسين. دشمن کي به نقصان ڪونه پهچايوسين. ڏاڍي جي آڏو اڏول ٿي بيٺاسين ۽ ڌڪيا ۽ ڌڪاريا به وياسون، اسين ته جهڙا هئاسين تهڙا آهيون. اڄ به اڏول آهيون، ڪنهن حاڪم جو سلام ڪونه ڀريو اٿئون، جن زندگيءَ سان اکيون اکين ۾ ملائي جيئڻ جا دستور سيکاريا تن تي اهي هٿ ٺوڪيا دانشور ٿا الزام هڻن ته ”شيخ صاحب موت کان ڊڄي ويو آهي يا جمال ملان ٿي ويو آهي.“ ٻيو ته ٺهيو ڪَنئيو گيانچنداڻي جهڙو ٻالڪو به شيخ صاحب تي تنقيد ٿو ڪري ته هو موت کان ڊڄي ويو آهي!

ڇا ڪنئيو موت کان نٿو ڊڄي؟ ڪنئي جهڙا ڪيئي، موت کان ته ڇا زندگي کان ڊڄي فراريت جي گپ ۾ گپجي ويا. هر جيو جنتر، ڪول ڪينئو ماڪوڙو، نانگ بلا، شينهن ۽ هاٿي به موت کان ڊڄي ٿو. ڊڄ يا ڊپ هڪ مثبت جذبو آهي ۽ انسان ذات جي ارتقا ۽ ترقيءَ جو باعث آهي، انسان مينهن واچ کان ڊنو ته غار نما گهرڙا ۽ پوءِ قلعي نما پڪا گهر ٺاهيائين. بک کان ڊنو ته پوکي راهي ڪري ميداني ڪلچر کي وجود ۾ آندائين، انداهيءَ کان ڊنو ته ڏيئو، لالٽين ۽ پوءِ بجلي ايجاد ڪيائين، اهو ڊپ جو جذبو ڪڍو ته سماج جي ترقي منجمد يا ٺپ ٿي ويندي، باقي اسين ته موت سان مهاڏو اٽڪايو بيٺا آهيون. 1967ع ۾ مونکي ڊاڪٽر ڪريم عباسي ۽ پوءِ ڪراچي، لنڊن ۽ آمريڪا جي ڊاڪٽرن صاف ٻڌايو ته ”تون باقي صرف ڏهه سال زندهه رهندين“، مان ته ڪونه ڊنس، موت سان ياري ٿي وئي. اياز به اڃا موت کي ڀڀڪي ويٺو ڏئي ته، ”موت موٽي وڃ، اڃا مونکي فرصت ڪونهي!“ باقي جيڪي ويچارا سڄي عمر ڊڄندا آيا، سمجهوتا ڪندا، فرار اختيار ڪندا رهيا ۽ ڊيڄڙي جي بيماري جو شڪار آهن، سي ٿا اسان کي مهڻو ڏين، بلي سائين بلي! اسين ته تيار ويٺا آهيون، موت برحق آهي. زندگي جي اها ئي هڪ حقيقت آهي ٻيو سڀ ڪوڙ. سچي ٻڌايانؤ. موت کان ڪونه ٿا ڊڄون پر مرڻ نٿا چاهيون. موت ته منٽ منٽ جو ساٿي آهي. جڏهن ان کي چڱي طرح سڃاڻي وٺبو ته پوءِ ڊپ ڪهڙو؟ ڊپ ٿيندو آهي اڻ ڏٺي آفت جو، ڄاڻ سڃاڻ سنگت ساٿ واري جو ڪهڙو ڊپ؟ جيڪي کيس نٿا سڃاڻن اهيئي ان کان ڊڄن ٿا ۽ هڻن ٿا ٻين تي! حضرت علي رضي الله عنھ فرمايو ته، مان موت کي ايترو سڃاڻان جهڙو ٿڃ پياڪ ٻار ماءُ جي ڇاتي جي ڏنڊڙن کي. واهه! ڇا ٿڃ پياڪ ٻالڪ به ڪڏهن ماءُ جي ڇاتي جي ڏنڊڙن کان ڊڄندو؟ ناممڪن: بقول شيخ اياز جي ته:

ڪجهه ڏات ڏسو پوءِ بات ڪيو، هي شور اجايو آ پيارا!

مون مٿي سائنس جي سڀني شعبن ۽ شاخن، طبيعات، حياتيات، مادي ڪيميا، رياضي، سائنس، مابعد الطبيعيات، نفسيات وغيره جي بنيادي اصولن تي روشني وڌي آهي. باقي هڪ شاخ آهي ’آواز ‘ يعني (سائونڊ) جنهن کي به قوت آهي، جنهن کي به ماپي سگهجي ٿو. الله تبارڪ و تعاليٰ جو ”ڪُن“ چوڻ ۽ ڪائنات جو وجود ۾ اچڻ ڪا جادوئي يا ديومالائي ڳالهه نه آهي. توهان زور سان ”ڪُن“ ٻه ٽي دفعا چوندا رهو ته توهان کي آواز جي اسرار ۽ سگهه جو ڪجهه ڌپو پوڻ لڳندو. هاڻ ته سائنسدان به مڃين ٿا ته ”ڪائنات هڪ وڏي آواز big bang سان وجود ۾ آئي.“ ويٺي ڳالهه خيال شريف ۾؟ الله ۽ سندس رسول ۽ وحيءَ جي ڳالهه کي توهان فرسودو سمجهندا رهيا ۽ هڪ معمولي سائنسدان جي ڳالهه تي جهٽ ’آمنا صدقنا ڪري ويا‘. ”معمولي“ ان ڪري ٿو چوان جو ويچارو سائنسدان خود مونجهاري ۾ آهي ۽ سڄي عمر تحقيق ۽ تجسس ۾ گذاريندي به آخر اقرار ڪري ٿو ته مان ”نٿو ڄاڻان.“

مشهور سائنسدان نيوٽن جنهن ڪشش ثقل جو بنيادي اصول ڳولهي لڌو ۽ ان جا ماپا ۽ ماڻ به ڳولهي ورتائين ۽ رفتار ۽ ماڻ جو رشتو ۽ ڳانڍاپو به جاچي ۽ ماپي ورتائين، تنهن کان جڏهن سندس علم ۽ ڄاڻ متعلق پڇيو ويو ته معصوميت سان جواب ڏنائين ته ”مون ته رڳو ڪناري تان ٻه چار پٿريون ميڙيون آهن. علم جو ساگر ته اٿاهه ۽ عميق اڻ ڳولهيو ۽ اڻ ماپيو، ڀريو پيو آهي!“ نيوٽن جي بنيادي اصول ”ماڻ ضربيان رفتار ضربيان رفتار برابر آهي سگهه جي. E=MV1 “ کي ئي آئن اسٽائن رفتار ۽ وقت جي ڳانڍاپي سان ملائي هڪڙي حيرت انگيز ايجاد ڪئي، جنهن فلسفي کي نئين دڳ لائي وقت ۽ خلا جي اسرار کان واقف ڪرايو. اسان جا ڄامڙا دانشور پوءِ ٽائيم ۽ اسپيس جي موضوع تي بحث مباحثا ڪري کڳيون هڻڻ لڳا، پر تڏهن به اهو نه پيا مڃين ته سرور ڪائنات حضور نبي ڪريم ﷺجڏهن آسمانن جو سير ۽ سفر ڪري موٽيا ته سندن وضو جو پاڻي اڃا وهيو پئي ۽ در جو ڪڙو اڃا لڏيو پئي. ڳالهه سولي پئي آهي، جي وقت کي منجمد ڪري ڇڏيو، تيز رفتاري سان يا ماڻ جي بي وزنيءَ سان، ته هر شيءِ جامد ٿي ويندي. پوءِ جڏهن وقت کي چالو ٿيڻ جو حڪم ٿيندو ته ڪڙو به لڏڻ شروع ڪندو ۽ پاڻي به وهڻ لڳندو، اها ڳالهه آئن اسٽائن جي ٿيوري جي عين مطابق آهي، آئن اسٽائن تي اعتبار آهي باقي فاطر السموات والارض تي اعتبار ڪونهي ڇاڪاڻ ته ناستڪ ڪوٺائڻ هڪ اعزاز آهي، تقو برتو اي چرخ گردان تفو.

برصغير هند و پاڪ ۾ به تمام وڏا ڏاها ٿي