علم 2

لي انسان چڱي تندرستي حاصل ڪري خوشحال گذاري سگهن ٿا. مگر افسوس ته اخلاقي ۽ ديني ڪماليتن نه هئڻ ڪري عقل ۽ علم جون نعمتون گهڻي قدر رائگان وڃن ٿيون. ناظرينو! سوچيو ۽ سمجهو ته دنيوي علمن ۾ ڪفر ڪونهي پر ان مان خدائي نعمتون حاصل ٿيون ٿين. فقط هي ڳالهه آهي ته دنيوي علم سان گڏ ديني علم ۽ اسلامي اخلاق به هئڻ گهرجن. اسان جي عالمن کي جيڪڏهن ڪجهه به اسلام جي خبر هجي ها ته دنيوي علم جو پڙهڻ به ديني فرض ڪري ڏيکارين ها ۽ ان سان گڏ سچي اسلامي تعليم ڏيڻ جو به انتظام ڪن ها. مولوي ۽ ٻيا مسلمان گڏجي سرڪار تي زور رکن ها ته اسان جي ٻارن کي دنيوي تعليم سان گڏ ديني تعليم ڏيڻ جو به انتظام ڪيو. يا 6 ڪلاڪن مان 4 ڪلاڪ توهان جا ماستر کين دنيوي تعليم ڏين ۽ باقي ٻه ڪلاڪ اسان جا عالم کين اسلام سيکارين. جيڪڏهن سرڪار ائين ڪرڻ کان به انڪار ڪري ها ته پوءِ پنهنجا اسڪول اهڙا کولين ها جن ۾ انگريزي نموني واري دنيوي تعليم سان گڏ ديني تعليم به شامل ڪن ها. ارمان جي ڳالهه آهي ته ڪي مولوي صاحب اڃان تائين انگريزي تعليم جي مخالفت ڪندا اچن سو هن ڪري جو انگريزي خوانده پنهنجي پوشاڪ ڇڏي انگريزي پوشاڪ اختيار ٿا ڪن، ڏاڙهي مڇون چٽ ٿا ڪرائين، بلڪ ڪي ته روزا ۽ نمازون ۽ اسلام ئي ڇڏي ٿا ڏين. ان ۾ انگريزي تعليم جو ڏوهه ڪونهي پر اسلامي تعليم نه هئڻ جو ڏوه آهي. اڃان سچ چئجي ته عالمن جو ئي ڏوهه آهي جئين اڳي سمجهايو ويو آهي. تڏهن به انگريزي خوانده جاهلن کان وري به چڱا آهن. جاهلن کي نه دين آهي نه دينا آهي نه عقل آهي نه علم آهي. هو وحشين وانگر چوريون ٿا ڪن، چڪلن ۾ ٿا ويهن، ڪڪڙ ٿا ويڙهائين وغيره وغيره.

انگريزن جي اچڻ وقت اسان جي قوم هر طرح تباهي جي حالت کي پهتل هئي. غفلت ۽ سستي اسان تي غالب پئجي ويئي هئي. انگريزن اسان کي ٺوڪرون هڻي سجاڳ ڪيو. هونئن دنيا و ما فيها کان نا واقف هئاسين، انگريزن اسان کي ان کان واقف ڪيو.

دنيا ته ڇڏيو پر خود دين به اسان کي اڻ سڌيءَ طرح انگريزن ئي سيکاريو. سو هيئن: چوندا آهن ته ”نادان دوست کان داناءُ دشمن به ڀلو آهي“ يورپي مشنري پادرين اسلام تي سخت حملا ڪيا. هنن جا اهي حملا واجبي به هئا. ڇو ته خود اسان جا ڪي تفسير ۽ ڪتاب اهڙا ته واهيات هئا جو انهن جي ئي وسيلي هنن اسلام کي ڪوڙو ۽ واهيات ثابت ڪري ڏيکاريو ۽ رسول الله ﷺ کي الاجي ڇا ڇا ثابت ڪري ڏيکاريو. انهيءَ تي ئي ڪن روشن دماغ عالمن کي غيرت آئي جن قرآن شريف ۽ صحيح حديثن ڏي رجوع ڪيو ۽ انهن مصنفن جي ڪتابن ڏي رجوع ڪيو، جن بنو اميه ۽ بنو عباس جي زماني ۾ علم ڪلام کي زور وٺايو ۽ اسلام جون خوبيون فلسفي جي وسيلي سمجهايون. نتيجو اهو ٿيو جو پادرين جي ترديد ڪاميابي سان ڪئي ويئي ۽ اسان کي به سچي اسلام جي خبر پيئي.

ڪرستان پادرين جو ذڪر به ائين ئي وچ ۾ اچي ويو. اصل مطلب هي هو ته انگريزن جي اچڻ کان علم جي روشني وري اسان جي ملڪ ۾ منهن ڪڍيو ۽ اسان جي مولوين گهڻي قدر ان روشنائي کي پري رکڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ ڪجهه قدر اڃان به ڪن پيا، پر اوندهه تي روشنائي ضرورو غالب پوڻي آهي.