شينهن بادشاهه جي گجگوڙ

سمنڊ جي ڪناري تي فطرت جو مشاهدو ڪندڙ ماڻهن تي ايگل اسڪيواڊ جون اڀيون ٿيل بندوقون، هنگلاج جي پانڌين تي ڪوسٽ وارن جون ڏاڍايون سڌ سماءَ جي ذريعن جا ڪوڙ، ڏکڻ آفريڪا ۾ ڪارن سان جٺ، گهانگهرو موريءَ جهڙا واقعا، ڪراچيءَ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي ڪالاباغ بند مخالف جلوس ۾ شرڪت لاءِ ٽنڊي باگي کان ايندڙ ڇهن نوجوانن جي گرفتاري، توڙي سعودي عرب ۾ جي ايم سيد جي سالگرهه ملهائڻ جي ڏوهه ۾ 102 سنڌين جي گرفتاري، سڀ واقعا ساڳئي سلسلي جون ڪڙيون آهن.

اهو سچ آهي ته بظاهر انهن واقعن جو پاڻ ۾ ڪو ناتو نظر نٿو اچي پر ڪڏهن ڪڏهن ”ڪي ڏور به اوڏا“ واري حساب ڪتاب ۾ مختلف ڳالهيون هڪ ئي هونديون آهن. فقير جو خيال آهي ته اهي سڀ ڳالهيون ”ڪائناتي گهرج“ يعني ”جز“ جي ”ڪل“ سان ميلاپ واري عمل ۾ هٿرادو رڪاوٽون وجهن جي ڪوشش آهن. بلڪل اهڙي طرح جيئن سنڌوءَ جي پاڻيءَ کي سمنڊ سان ملڻ نٿو ڏنو وڃي ۽ ان جي ڀيٽ ۾ هنڌ هنڌ ڇاٻون هنيون ٿيون وڃن. فقير جو خيال آهي ته جڏهن جز جي ڪل سان ميلاپ کي روڪيو ويندو آهي تڏهن فطرت ناراض ٿي پوندي آهي ۽ پنهنجي ڪاوڙ جو خطرناڪ اظهار ڪندي آهي. سنڌ جي ماحوليات جا ماهر چون ٿا ته جيڪڏهن سنڌوءَ جو پاڻي سنڌ ساگر نه ملندو ته زميني ساخت ۾ جاگرافيائي تبديليون اينديون ۽ ان تبديلي جي ڪري حياتيءَ جو توازن ڦٽي پوندو ۽ سنڌ واسي وڌيڪ ڏکيا ڏينهن ڏسندا.

سنڌي عوام کي وڏو ”ڪل“ ٺاهڻ کان روڪڻ به ڪائناتي عمل سان ڇيڙ ڇاڙ ڪرڻ جي برابر آهي، جنهن جو پڻ خطرناڪ فطري رد عمل نڪرندو. سماجي تبديليءَ واري فطري عمل ۾ ڇاٻن هڻڻ واري حرڪت سان سماج ۾ روين جو تبديليون شدت وٺي ظاهر ٿينديون آهن ۽ انهن تبديلين جي عمل م اچڻ سان بقا لاءِ پر امن جاکوڙ جا رستا بند ٿي ويندا آهن ۽ رستن تي رت وهڻ لڳندو آهي.

سنڌ مان ماڻهو هڪ ”ڪل“ آهن ۽ هر هڪ ماڻهو ان جو جزو آهي. سنڌ جي ماڻهن پنهنجن حقن جي حصول لاءِ ”جز“ وڃائي ”ڪل“ ۾ شامل ٿيڻ واري فطري راهه ورتي آهي. جنهن کي نت نون طريقن سان ”ڇاٻون“ هڻي روڪيو ٿو وڃي. هڪ ”ڇاٻ“ ٽنڊي باگي واري پوليس هنيئ ۽ سنڌ ساگر ڏانهن ويندڙ ڦڙا روڪي وڌا ۽ مٿن تشدد شروع ڪيو آهي. اها رڳو ٽنڊي باگي جي ڳالهه ناهي، هر ان هنڌ جتي چار ماڻهو گڏجن ٿا اتي پويس جون بندوقون اڀيون ٿي وڃن ٿيون. سوال آهي ته اهڙيون ڇاٻ پاليسيون ڪيتريون ڪامياب وينديون؟ جواب آهي ته اصل نه ٿينديون. ان ڪري ته ڇاٻون پاڻيءَ جي تيز وهڪري ۾ نه هڻي سگهبيون آهن. جيڪڏهن سنڌو نديءَ جي ڀيٽ ۾ ڇاٻون لڳي ويون آهن ته ان جو مطلب اهو نه آهي ته سنڌ جي ماڻهن واري تحريڪ جو وهڪرو ”سڪي ٻيلاٽيون“ ٿيل اهي. سنڌ ۾ ”جزن“ جي ”ڪل“ ڏانهن سفر ۽ ”ڪل“ جي عظيم کان عظيم تر ٿيڻ واري صورتحال ”ڇاٻون“ وجهڻ کان چڙهي وئي آه.

سنڌ جي ماڻهن جو اتحاد هجي يا کاهوڙين جا ميڙ، يا سنڌ ساگر ۾ ڦڙن جو عظيم اجتماع، انهن سڀني ۾ سگهه، اشتراڪ ۽ گجگوڙ نمايان شيون آهن.

سنڌ ساگر جي ڪناري تي فطرت جو مشاهدو ڪندڙ اديبن تي جڏهن ايگل اسڪواڊ وارن بندوقون اڀيون ڪيون ته اهو واقعو ٽنڊي باگيواري پوليس جي عمل کان مختلف ڪو نه هو. لاهوتي فقير جڏهن علي بابا کان پڇيو ته ”اي شريف ماڻهو چاليهن چورن جي دنيا ۾ توکي سج لٿي کانپوءِ دوستن سان سمنڊ ڪناري وڃڻ جي ڪهڙي ضرورت پئي؟“ ته چيائين، ”فقير، پاڻ شينهن بادشاهه جي گجگوڙ ٻڌڻ ويا هئاسون!“

”ڇو؟“

”انڪري ته اها گجگوڙ ماڻهوءَ ۾، تخليق ۽ تخيل لاءِ اتساه ۽ سگهه ڀريندي آهي. ڇا ان کانسواءِ به ڪو ماڻهو مڪمل ٿي سگهي ٿو!؟“

علي بابا جي ڳالهه سچي آهي. شينهن جي گجگوڙ ۾ وڏي سگهه آهي ۽ اهو ئي سبب هو جو ايگل اسڪواڊ وارن علي بابا ۽ سندس دوستن کي روڪيو ته جيئن هو نئين سگهه حاصل ڪري نه سگهن. شينهن ڪهڙي به صورت ۾ گجي؛ ساڳي ڳالهه آهي. سمنڊ جي گجگوڙ، پورهيتن جا نعرا، کاهوڙين جي ترارن جي کڻڪار ۽ وڄ جا ڪڙڪا سڀ ڪجهه ساڳي ڳالهه آهن. سڀئي ساڳي سگهه جا مختلف مظهر آهن.

فرق اڳو اهو آهي ته فطرت جون انسان کانسواءِ بيون سگهون انسان جي حوصلي کان اتساهه نه وٺنديون آهن پر انسان سمورين عظيم سگهن جي تجلين مان سگهه حاصل ڪندا آهن.

ڪي قوتون وري گجگوڙ دشمن هونديون آهن ڇاڪاڻ ته گجگوڙن سان سندن هانءَ ڏري پوندا آهن. سعودي عرب ۾ 102 سنڌين جي گرفتاريءَ جا ڪارڻ به ساڳيا آهن. هڪ طرف اها ”ڇاٻ پاليسي“ اهي ته ٻئي طرف هانءَ ڦريندڙ گجگوڙ جو ڊپ آهي، جيڪا وڏن وڏن جو پتو پاڻي ڪري ڇڏيندي آهي. جدي ۾ پاڪستاني قونصل خاني وارن پاڪستان کان ٻاهر سنڌي ماڻهن جي گجگوڙ کي روڪڻ لاءِ ”ڇاٻ“ هنئي آهي ۽ خبرن موجب چغلخوري ڪري سنڌي اديبن ۽ پورهيتن کي گرفتار ڪرائي سندن پيرن جا ننهن ڇڪايا آهن. سوچڻ جي ڳالهه اها آهي ته ڇا شينهن بادشاهه جي گجگوڙ پيرن جا ننهن ڇڪڻ سان بند ٿي ويندي آهي؟

فقير جو خيال آهي ته زخمي شينهن جي گجگوڙ وڌيڪ هانءَ ڏاريندي هوندي آهي ۽ اهڙي موقعي تي آهيڙي پاڻ جهنگ مان ڀڄي ويندا آهن.

(هيءَ سين خميس 16 جون 1988ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)