سياسي گفتگوءَ جي منع آهي

سياسي گفتگوءَ جي منع آهي

سويت يونين تي سڀ کان وڏي تنقيد آهي ته اتي ماڻهن کي راءِ جي اظهار جي آزادي نه هئي. تنقيد ڪرڻ وارن جي مرضي آهي. ڪنهن جي وات تي هٿ نٿو ڏيئي سگهجي ۽ ڏيڻ به نه گهرجي. ممڪن آهي ته اڄڪلهه گورباچوف جي فيصلي کانپوءِ ڏنل آزاديءَ مان نقاد مطمئن ٿي وڃن. پر جي نه به ٿين ته کين ڇا ٿو چئي سگهجي. ڪو ماڻهو خودڪشيءَ لاءِ پرچار جي آزادي گهري ته ان کي به ڇا ٿو چئي سگهجي.

انهن تي تنقيد ڪرڻ سولي هوندي آهي جيڪي پري هجن ڇو ته سندن پري هئڻ مان سڀ کان وڏو فائدو اهو آهي ته ان ريت انهن کي جواب کان محروم رکي سگهبو آهي. منافقيءَ جي به ڪا حد هوندي آهي. پنهنجي اندر ۾ جهاتي پائجي ٿي ته صورتحال وڌيڪ سنگين نظر اچي ٿي. هر ماڻهو جو عڪس انهن ٽن باندرن جهڙو نظر اچي ٿو جنهن مان هڪ اکين تي هٿ رکي ويٺو آهي، ٻيو ڪنن ۾ آڱريون ڏيئي ۽ ٽيون وات تي ٻئي هٿ رکي ويٺو آهي. ”مون نه ڏٺو“، ”مون نه ٻڌو“ ۽ ”مون نه ڳالهايو!“

ملڪ جا ماڻهو سچ ڄاڻڻ ۽ سچ ٻڌائڻ لاءِ آتا آهن پر ٻڌڻ ۽ ٻڌائڻ جي خواهش من اندر دٻائي دٻائي مريض پيا ٿين. جڏهن ڳالهائين ٿا ته ڳالهين تي پاڻمرادي سينسرشپ لڳائي فلٽرن مان ڪڍي پوءِ به سرٻاٽن ۾ ٿا ڳالهائين. متان نه سرڪار چڙي پوي. متان نه ڪو خطرناڪ سرڪاري ادارو چڙي پوي. متان نه ڪا ٻي ڌر چڙي پوي. متان نه اهو ئي چڙي پوي جنهن سان ڳالهايو وڃي ٿو.

اظهار نه ڪرڻ جبلت جي خلاف آهي پر صورتحال اها آهي جو چپ رهڻ لاءِ ننڍي هوندي کان مشق ڪرڻي پوي ٿي. اسان سڀني ننڍڙن ٻارن کي راند روند دوران ڪورس جي انداز ۾ چوندي ٻڌو آهي ته:

”چپ چپات

صفا ماٺ!

جو ڳالهائي

ڪتو کائي!“

ان کانپوءِ ماٺ ٿي ويندي آهي. ظاهر آهي ته ڪو به ڪتو کائڻ لاءِ تيار نه آهي (اها ٻي ڳالهه آهي ته اها ڪتي کان به ڪنو ڍونڍ کائڻ جي تياري هوندي آهي) انسانن ۽ جانورن جي علم جا ماهر چون ٿا ته جانورن جا ٻچا يا ماڻهن جا ٻار ننڍي هوندي راندين جي ذريعي اها ئي تربيت وٺندا آهن جيڪا وڏي هوندي کين ڪم اچڻي هوندي آهي. هرڻ جو ٻچو ڇالون، ٺينگ ۽ ٽپا پيو ڏيندو ته جيئن شينهن، بگهڙ کان ڀڄي جند ڇڏائي. شينهن جو ٻچو راند ۾ چنبا پيو هڻندو ته شڪار سولو ٿئي، ڇوڪريون گڏيءَ راند پيون ڪنديون جو کين گهر سنڀالڻو هوندو آهي. فلسطيني ٻار ڪاٺ جون بندوقون کڻي کنڊرن ۾ کيڏندا آهن ۽ هتي چپ چپات ... جو ڳالهائي ... ڪتو کائي واري تربيت وٺڻي پوي ٿي!

مطلب آهي ته جذبن ۽ خيالن جو سچو اظهار مختلف سطحن تي ڪرڻ جي جت ڪٿ پابندي آهي. بس ۾ چڙهبو ته سگريٽ ڇڪڻ کان جهل نه هوندي پر درين مٿان ٽين جي اڌ گول تي ضرور لکيل هوندو ته ”سياسي گفتگوءَ کان پرهيز ڪيو“ (ڄڻ ڪا بدهضميءَ جي شيءِ هجي). ايراني يا ملباريءَ جي هوٽل ۾ چانهه جو ڪوپ پيئڻ لاءِ وڃبو ته ”سئو پنجاهه رپين وارا پهرين ڪائونٽر تان معلوم ڪن“ واري هدايت ڪندڙ بورڊ جي ڀر ۾ اهو بورڊ به ضرور لڳل نظر ايندو ته ”هتي سياسي گفتگو ڪرڻ منع آهي!“ ڇو نه ڪيون؟ ڇا هتي به روسي سرڪار جي داداگيري آهي. جيڪڏهن آهي ته پوءِ هن اسان جي اندروني معاملن ۾ عملي حد تائين مداخلت ڪئي آهي.

هتي اظهار جي آزاديءَ کي روڪڻ لاءِ هڪ سئو هڪ سِـوِل ۽ هڪ کان هڪ مارشل لا وارا قلم، ذيلي قلم ۽ ايم ايل آر لاڳو ڪيا ويا. صرف ان لاءِ ته جيئن حڪومت، حڪومت جي سياسي عمل، سندس پاليسين ۽ آئيني حيثيت تي تنقيد نه ٿئي. سادن اکرن ۾ ملڪ بابت ”سياسي گفتگو نه ڪيو“ وارو بورڊ هر سطح تي به لڳو پيو آهي. اسان سياسي گفتگو ڇو نه ڪيون؟ منطق اها آهي ته سياسي گفتگو سان سياسي ماحول پيدا ٿيندو ۽ سياسي ماحول سان معاشرتي بدامني ٿيندي ۽ بدامني ٿيڻ سان حڪومت کي ’ڪاروبار‘ ڪرڻ ۾ تڪليف ٿيندي، جنهن سان اها ڊهي به سگهي ٿي.

بس جي دري مٿان هدايت انڪري لڳائي وئي ته مسافرن جي خيالن ۾ تڪرار جي صورت ۾ بس کي نقصان نه رسي. ايراني ۽ ملباريءَ کي سياسي گفتگوءَ جي صورت ۾ ٿيندڙ مارا ماريءَ سبب هوٽل کي نقصان جو ڊپ آهي ۽ حڪومت کي بدامني جي صورت ۾ پنهنجي راڄ جي ڊهڻ جو خطرو! سو، ملڪيت يافته طبقن جي سوچيل سجهيل راءِ آهي ته هر نقصان جو سرچشمو ’سياسي گفتگو‘ آهي.

انڪري راڄ ۽ ملڪيت جي بچاءَ لاءِ هر ان جاءِ تي ”سياسي گفتگو نه ڪيو“ وارو بورڊ لڳايو وڃي ٿو جتي ڪي ماڻهو گڏجن ۽ ڪي گهڙيون ويهي ”سياسي گفتگو، ڪن. ان ڪري ان شيطاني آڱر جهڙو ڪم ڪندڙ ان سرچشمي جي منهن کي بلڪل اهڙي طرح بند ڪرڻ ضروري آهي جيئن جيئي شاهه نورانيءَ ڪافر گوڪل ديو کي جبل جي پاڙ ۾ جهرڻي جي ڀر ۾ ڪليءَ سان ٺوڪي مٿان وڏي ڇپ ڏيئي قيد ڪري ڇڏيو آهي.” نه رهي گوڪل جي آزادي، نه رهي اسلام کي خطرو!“ ساڳي طرح ”نه سياسي گفتگو ٿئي، نه رهي بد امنيءَ جو امڪان!“ ڇٽي جند.

پڪ سان جيئي شاهه نوراني گوڪل ديو جي سياسي قوت کي پوري طرح ختم نه ڪري سگهيو هوندو جو گوڪل اڃا جيئرو آهي. جنهن ڏينهن ڇپ هٽندي، تڏهن هو وري ممڻ مچائيندو.

پر، سالن کان لڳل اهڙن بورڊن، سرڪاري ۽ ذاتي سينسرشپن ۽ سرٻاٽن جي باوجود اسان جي امن واري خواهش پوري نه ٿي سگهي. ماڻهن چاليهن سالن تائين سرٻاٽن ۾ ڳالهايو ۽ پوري ڪوشش ڪئي ته امن ۾ خلل نه پوي. پر تڏهن به امن ۾ خلل پئجي ويو آهي. هاڻي حڪومت چوي ٿي ته تخريبڪاريءَ کان بدامني ٿي آهي. ڪي چون ٿا مسئلو معاشي آهي، ڪي چون ٿا ايمان جي کوٽ آهي، ڪي چون ٿا افغانستان ۾ انقلاب نه اچي ها ته هت سُک هجي ها، ڪن جو خيال آهي ته هي پندرهين صديءَ جا تماشا آهن. جيترا وات اوتريون ڳالهيون آهن.

بد امنيءَ جي انتها تي پهچڻ کانپوءِ هاڻي ڏسجي پيو ته ماڻهن جي سوچن پلٽو کاڌو آهي. هر چپ جا ٽاڪا اکڙي ويا آهن ۽ هر وات جدا سياسي ڳالهه ڪري ٿو. پهرين بدامني کان بچڻ لاءِ سياسي گفتگو نه ڪندا هئا ۽ هاڻي بدامني کان بچڻ لاءِ سياسي گفتگو ڪرڻ شروع ڪئي آهي. حڪومت، حڪومت جي پاليسين ۽ سندس حيثيت تي کليءَ طرح ڳالهائڻ شروع ڪيو آهي. بسون پنهنجين هدايتن سميت هلي رهيون آهن. هوٽلن ۾ به بورڊ لڳل آهن پر ماڻهن انهن کي نظر انداز ڪري ڇڏيو آهي.

(ماهوار پارس ڪراچي ، سيپٽمبر-آڪٽوبر1987)













وڃايل ڳنڍ وارو ماڻهو

سهراب ڳوٺ وارو اڏو هٽڻ کانپوءِ لياريءَ ۾ منشيات جو اڏو قائم ٿيو. اتان هٽي ڪيڏانهن ويندو؟ اهو پوءِ جو مسئلو آهي. في الحال اسان جي آڏو هڪ نوراني شڪل وارو افغان پناهه گير بيٺو آهي جيڪو افغانستان مان دولت کڻي پاڪستان ۾ منشيات جو ڪاروبار ڪرڻ ويٺو هو.

هن ماڻهوءَ جو حليو هن ريت آهي: اڇي ڏاڙهي، سوچ ۾ ٻڏل اکيون، مٿي تي نماز واري ٽوپي، هڪ هٿ ۾ تسبيح ۽ ٻئي ۾ هٿڪڙي (جيڪا گهڻي دير سان لڳي هئي). سندس قبضي مان 29 ڪلوگرام هيروئن ملي آهي. ٻي ڪيتري ۽ ڪٿي لڪايل اٿس؟ سا عام ماڻهن ۽ پوليس کي خبر نه آهي.

هن ڪردار ۾ ٽي ظاهري علامتون آهن. اڇي ڏاڙهي، تسبيح ۽ سوچندڙ اکيون. باطن ۾ هڪ تهه خانو آهي جنهن ۾ هيروئن ڀريل آهي. وٽس هڪ ٻيو تهه خانو