ريل جي پٽڙيءَ تي ابتو ٽنگيل ڪڪڙ

پنج سال اڳ هڪ سنڌي اخبار ۾ اندري صفحي تي سنگل ڪال ۽ رورس هيڊنگ سان خبر ڇپي هئي: ”بولان ميل ڪڪڙ ماريو“. خبر ۾ ڪو چس نه هو بس ڪڪڙ جي قاتل بابت ٻڌايل هو ته ان کي هن حادثي جي خبر ئي نه پئي، جيئن واءُ مينهن ڪندو آيو هو تيئن ڌوڙ ڌڌڙ اٿاريندو هليو ويو.

هاڻي واري هڪ ٻي خبر آئي آهي ته ميرپورخاص لوپ لائين تي هلندڙ ريل گاڏيون ان مهل بيهي رهن ٿيون جڏهن تن جو اڳ جهلي کين ڪڪڙ ڏيکارجي ٿو. تفصيل ته ٻيا به گهڻيئي آهن، پر انهن ٻنهي ڪهاڻين ۾ ڪڪڙ ۽ ريل گاڏي جا ناتا ڏاڍا منجهائيندڙ آهن.

ڪنهن ريل گاڏي ڪڪڙ کي چيڀاٽي ماري ٿي، ته ڪنهن ريل ڪڪڙ ڏسي بيهي رهي ٿي. ڇا بولان ميل بي رحم آهي؟ ۽ لوپ لائين ته هلندڙ گاڏيون پٽڙيءَ لڳ ڪنهن ماڻهوءَ جي هٿن ۾ ڪڪڙ کي ابٽو ٽنگيل ڏسي رحم کائي بيهي رهن ٿيون؟

انهن ٻن سوالن تي اسان کي تفصيل سان سوچڻو پوندو. بولان ميل جو حياتيءَ خلاف ايڏو سخت رويو ڇو آهي؟ ۽ ان کي پنهنجن ڪرتوتن جي خبر ڇو نٿي پوي؟ ظاهر آهي ته ان جا فقط ٻه جوان: اول اهو ته بولان ميل سنڌ جي حدن ۾ ڏهڪاءُ پکيڙڻ چاهي ٿي ۽ ٻيو اهو ته ڪڪڙ ڪمزور پکيئڙو آهي.

لوپ لائين تي هٿن ۾ ٽنگيل ڪڪڙ ٻن معاشرن جو ميلاپ نظر اچي ٿو. هڪ ته سڌي سادي ڳالهه آهي ريل گاڏيءَ جو ڊرائيور ڪڪڙ جي بدلي ۾ وڻ ۾ بيٺل ماڻهوءَ کي منزل تي پهچائڻ چاهي ٿو ۽ هيڏي ساري ريل ڪڪڙ ڏسي بيهي رهي ٿو. ٻيو معاملو آهي رڻ ۾ بيٺل مسافر جو، جنهن جون خواهشون پڻ سماج ۾ ابتي ڪڪڙ وانگر ٽنگيون پيون آهن. ماڻهو اڳتي وڃڻ چاهي ٿو پر وڌي نٿو سگهي. اڳتي وڌڻ لاءِ ريل جي پٽڙي تائين نه پهچي سگهجي ٿو پر اتي ريل گاڏي نه بيهندي آهي ۽ ماڻهوءَ جي خواهش ٽنگجي پوندي آهي.

جتي ڪڪڙ ٽنگيل حالت ۾ نه هوندو آهي اتي چيڀاٽجي مري ويندو آهي. اها ڳالهه اسان کي بولان ميل سمجهائي آهي. ريل گاڏين جو فلسفو ڏاڍو ڳوڙهو ۽ پرمغز ٿو لڳي، ان تي گهڻو سوچڻو پوندو. اهو به سوچڻو پوندو ته بولان ميل ڪڪڙ کي ڪمزور پکيئڙو سمجهي چيڀاٽڻ جي شعوري ڪوشش ڪري ٿي يا اهو سندس بي پرواهه چال جو نتيجو آهي.

لوپ لائين جا ٻيا تفصيل به عجيب آهن!

• ڊرائيور، رستي ۾ ڊيزل وڪڻي ڇڏي ٿو.

• ڊرائيور، گارڊ ۽ سپاهي جدا جدا گاڏن تي حق ڄمائي اڌ ٽڪيٽ تي مسافر کڻن ٿا.

• انجڻ رستي ۾ کري پوي ٿو يا ڊيزل کپي وڃي ٿو.

• مسافر پهرن جا پر ويرانن ۾ رلي ويندا آهن ۽ اهو سلسلو ازل کان جاري آهي.

ريلوي هڪ نظام هوندو آهي، هوبهو ملڪ جي نظام جهڙو، اڻ سڌريل ملڪن جو نظام اهڙو هوندو آهي جنهن ۾ ماڻهو پاڻ ريل جي پٽڙيءَ تي ابتي ڪڪڙ جهڙي حالت ۾ زندگيءَ جي گاڏيءَ کي اڳتي وڌائڻ جي انتظار ۾ هوندو آهي ۽ رڻ رلي ويندي آهي. انهن ملڪن ۾ ڪڪڙ جيتري رشوت تي هيڏي ساري گاڏي بيهي ويندي آهي ۽ اتي ڊرائيور، گارڊ ۽ سپاهي پاڻ ۾ گاڏا ورهائي کڻندا آهن. ريلي گاڏين جو نظام صرف انهن ملڪن ۾ سڌريل هوندو آهي جتي اهي ريل جي پٽڙيءَ تي ڪڪڙ ته تاڙينديون آهن ۽ جن جو ڊيزل نه وڪامجندو آهي. چون ٿا ته جپان ۾ ريل گاڏيون ڪلاڪ ۾ 517 ڪلوميٽر هلي وينديون آهن تعجب آهي.

اسان واري بولان ميل به ڪنهن ڪنهن ويل تڪڙو هلندي آهي ۽ بيگناهه ڪڪڙ ماريندي آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته ڪڏهن ڪڏهن منزل تائين پهچڻ لاءِ ٻه ٻه ٽي ٽي ڀيرا انجڻ مٽائيندي اهي.

ملڪ ۾ رڳو ريلوي جو نظام نرالو ناهي، جيڏا ادارا ۽ کاتا آهن اوترا نرالا نظام آهن. هڪ جهڙائي هوندي به هڪٻئي کان جدا ۽ اها به حقيقت آهي ته هر کاتو پنهنجي پنهنجي جاءِ تي هڪ جدا جدا آهي جيڪا پنهنجي پاران پوري پوري ڪوشش ڪري ماڻهن کي ابتي ڪڪڙ وانگر ٽنگي ٿي.

قانون ٺاهيندڙ ادارا، جيڪي ماڻهن جي حفاظت لاءِ قانون ٺاهڻ جا پابند آهن؛ انتظامي ادارا جيڪي قانون تي عملل ڪرائڻ جا پابند آهن؛ عدليه، جيڪا اهو ڏسي ٿي ته قانون پٽاندر انصاف ٿيو يا نه.

هر ادارو، ماڻهن جي حقن جي حفاظت لاءِ جوابدار آهي ۽ ماڻهو؟ سو ريل جي پٽڙي تي بيٺو آهي. بيهي بيهي سندس ٽنگون ڏڪڻ لڳيون آهن. پير سڄي ويا آهن ۽ اکيون پٿرجي ويون آهن. جيڏاهن وڃو. ساڳي رٽ قانون، قانون: پروسيجر، پروسيجر:

(جون، جولاءِ 1988ع، ماهوار پارس ڪراچي)