ديون جي ديس ۾ سنڌي ماڻهو

ديون جي ديس ۾ سنڌي ماڻهو

گُجي شهر ڀرسان ديون جي هڪ ٻيڙي آهي. ٻيڙي پٿر ٿي وئي آهي، پر ڀانئجي ٿو ته ديو ٻيڙي تان لهي اوسي پاسي جي علائقن ۾ پکڙجي ويا آهن ۽ پورهيت ماڻهن کي آزاري وڌو اٿائون.

ان ٻيڙيءَ جو نالو ”ٿرڙ ٻيڙي“ آهي. چؤطرف ڪلراٺو پٽ آهي ۽ ان جي وچ م اها سامونڊي جهاز جهڙي ٽڪري بيٺي آهي. چون ٿا ته ڪنهن زماني ۾ هتان درياهه وهندو هو. ڪافرن جي اها ٻيڙي حملو ڪرڻ پئي آئي پر هڪ درويش جي شاگردن ان کي ڏسي ورتو ۽ وڃي استاد کي اطلاع ڏنائون. درويش جون اکيون کنڀن سان ڍڪيل هونديون هيون. درويش هٿن سان کنڀ مٿي کڻي ٻيڙيءَ ڏانهن نهاري چيو، ”ڪٿي آهي ٻيڙي!؟ هيءَ ته پٿر آهي!“ اهي لفظ چوڻ سان ٻيڙي پٿر ٿي وئي ۽ ديو؟ اهي شايد لهي ڀڄي ويا هئا ۽ اڃا تائين ماڻهن کي آزاري رهيا آهن. مقامي ماڻهو اڄ به ان ٽڪريءَ جي ويجهو وڃڻ کان لنوائيندا آهن. ڀڄي ويل ديو هاڻي وڏيرن، ڪامورن ۽ صوبيدارن جي روپ ۾ ظاهر ٿيا آهن ۽ پورهيت سنڌي ماڻهن کي سک ڀري زندگي گهارڻ نٿا ڏين.

اڃا ڪلهه جي ڳالهه آهي جو ٿرڙي ٻيڙيءَ وٽ هارپو ڪندڙ هڪ سنڌي ماڻهوءَ پنهنجا کرا ۽ لڦون پيل هٿ ڏيکاري چيو هو، ”فقير! اسان لاءِ ڪا دعا ڪر! دعا ڪر ته وڏيرن جي من ۾ ڪهل پوي ته ڪٿي وڃي ٻچن جي اجهي لاءِ جهوپڙي جوڙيان.“ هن سنڌي ماڻهوءَ جي هٿ م ڪوڏر هئي ۽ ان ساڳئي ديو (وڏيري) جي بيگار پئي وهيو جنهن کيس جهوپڙي اڏڻ کان روڪيو پئي. ديو وڏا استاد آهن ۽ سنڌ جي زمينن تي سنڌي پورهيت جو حق مڃڻ کان ٺپ انڪاري.

هن سنڌي ماڻهوءَ کي سرڪاري زمين جو ڪو نالي ماتر ٽڪرو کليل ڪچهري ۾ مليو هو. ٻار وٺي ان تي اجهو جوڙڻ جي ڪوشش به ڪيائين پر وڏيرن مٿس ڪهاڙيون اڀيون ڪرايون ۽ چيو، ”خبردار! کائي وينداسون ۽ هي پٽ اسان جو آهي!“ ڀرپاسي ۾ ئي پٺاڻن پنجابين ۽ ”ڪراچي وارن“ جون زمينون آهن پر انهن تي ڪهاڙي نه کڄي هئي. شايد اهي به ٿرڙي ٻيڙيءَ تان لهي آيل ديون سان آهن.

کهرن ۽ لڦون پيل هٿن واري سنڌي پورهيت جي هٿن ۾ اڃا به ڪوڏر آهي ۽ ڏرا ڏنل مايوس اکين ۾ ”دعا“ جي اپيل. سندس اکيون پڇي رهيون آهن: ڇا سندس ٻچن جي حياتي ايئن ئي ڪلر ٿي ويندي؟ ڇا سندس التجا ڪڏهن به قبول نه پوندي. ڇا فقير جي دعائن سان سندس ڪو ڀلو ٿيندو؟“

فقير سوچي ٿو: ٿرڙي ٻيڙيءَ وارا ديو سچ پچ جيئرا آهن ۽ انهن جي خوف ۾ ويڙهيل سنڌي ماڻهو اڃا به ڪنهن اهڙي درويش جي ڳولا ۾ آهن جيڪو سندن ڏک لحظي ۾ لاهي ۽ ٻيڙيءَ وانگر ديون کي به پنڊ پاهڻ ڪري ڇڏي.

سنڌي ماڻهن جي زمينن تي قبضو ڪري ويٺل ديو وڏا استاد آهن. چون ٿا، ”سنڌي ماڻهو سست ۽ ڪم چور آهن، سنڌي ماڻهو ان رويي ۽ حق جي لائق نه آهن جيڪو گهرن ٿا.“

الزام هڻڻ دنيا جو سولي ۾ سولو ڪم آهي، پر ان کي ثابت ڪرڻ جدا ڳالهه آهي. ڏسڻ جي ڳالهه اها به آهي ته کهرن ۽ لڦون پيل هٿن تي الزام هڻندڙ ڪير آهي؟

سنڌين کي ڪم چور چوندڙ هڪڙا اهي سنڌي ڳالهيندڙ ديو آهن جيڪي طبقاتي برتري رکن ٿا ۽ ٻيا اهي اوپرا ديو آهن جيڪي پنهنجي استحصالي ڪردار کي لڪائڻ لاءِ سنڌي پورهيت تي الزام مڙهين ٿا. هڪ فيڪٽريءَ جو مالڪ جڏهن ٻي فيڪٽريءَ جي سٺي پيداوار کي گهٽ درجي واري ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي ته ايئن ئي چوندو آهي، ”صرف منهنجي ڪارخاني جي پيداوار بي عيب آهي، ٻيون سڀ عيبن واريون آهن.“

فقير اهو به سوچي ٿو ته پيپلز پارٽيءَ جي حڪومڪت اچڻ سان ديون جو جهاز پنڊ پاهڻ ٿي چڪو آهي. پر ديو اڃا پنڊ پاهڻ نه ٿيا آهن. خبر ناهي اهي ڪڏهن ٿيندا!

(هيءَ سين خميس 9 مارچ 1989ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)