داستان امير حمزه

داستان امير حمزي جو هيرو جڏهن آدمخور ديو کان شهزاديءَ کي ڇڏائڻ پئي ويو تڏهن واٽ ۾ کيس ڪي وڏا پهلوان مليا هئا. انهن مان هڪ اهڙو ٻڪرار هو جنهن ڌڻ چارڻ کانپوءِ ان کي ڀريءَ ۾ کڻي پٺيءَ تي رکيو ۽ گهر راهي ٿيو. پر ان کان وڏو پهلوان اهو لوهار هو جنهن ٻن جبلن وچ ۾ ويهي تلوار جي ڌار تکي پئي ڪئي. ڪٿا موجب، ان دوران ٻئي جبل هوريان هوريان سرندا ويجها ايندا ٿي ويا جن کي پورهيت ٺوٺين جي ڌڪ سان پري ٿيلهي ٿي ڇڏيو. ايترو پل ڏسي امير حمزي به حيران ٿي چيو هو، ”مار تون ته ڪو وڏو پهلوان آهين!!“ امير حمزو ديو مالائي قصي جو اهو ڪردار آهي جنهن هڪ ديو کي هٿ ڏيئي جهٽڪو ڏنو ته اهو ڪي ميل پري وڃي ڪريو هو ۽ ٻئي ديو کي هٿن ۾ کڻي ڦيرائي ڦيرائي اهڙي زور سان پٽ تي هنيو هئائين جو همراهه ڳچيءَ تائين زمين ۾ گهڙي ويو هو.

امير حمزي، پورهيت سان سنگت رکي ته هن کيس اهڙو تحفو ڏنو جنهن جو ڪو مٽ نه هو. لوهار هڪ تلوار ٺاهي امير حمزي جو ساهه ان ۾ محفوظ ڪري ڇڏيو جنهنڪري امير حمزو جسماني زخمن کان ڇٽي پيو هو.

پورهيت سان دوستي سدائين فائدي ۾ هوندي آهي، پر پورهيت ۽ پورهئي سان جيڪا اڄڪلهه ويڌن آهي سا به ڪنهن کان لڪل ناهي. لوڪ ڪهاڻيون جيڪي سٺن گڻن ۽ صفتن کي اوکڻن ۽ بڇڙاين تي فتح ڏيارينديون آهن، تن به پورهئي ۽ پورهيت کي وڏو مان ڏنو آهي ۽ سٺين صفتن ڪري (ايماندار ۽ محنتي) پورهيتن کي حڪومت جون واڳون به ڏياريون آهن.

پر ايمنسٽي انٽرنيشنل جي تازين رپورٽن مان پڌرو ٿيو آهي ته پاڪستان ۾ خاص طور سنڌ ۾ قائم ٿاڻن، قيد خانن ۽ ٽارچر ڪنهن ۾ سڀ کان وڌيڪ ماڻهن (پورهيتن) جون جانيون ورتيون ويون آهن.ايمنسٽيءَ موجب ڌاڙيلن سان ڏيکاريل مقابلن ۾ اهڙا ماڻهو وڌيڪ مئا آهن جيڪي ڏوهي نه هئا. گهانگهرو موريءَ وارو لونءَ ڪانڊاريندڙ واقعو پنهنجي جاءِ تي موجود اهي. پرهمانني ڳوٺن کان ڄام ڳوٺن ۽ ڄام ڳوٺ کان گهانگهرو موريءَ تائين ڊگهي لسٽ تيار ٿي چڪي آهي جنهن ۾ پورهيت مئا ۽ اهڙو سلسلو جاري آهي.

زمين جو سينو چيري ان حاصل ڪندڙ ۽ وڏن وڏن ديون جي وچ ۾ جيئڻ جو هنر ڄاڻيندڙ پورهيت اڄ وڏي مصيبت ۾ آهي. پورهئي دوران به جبل ٻنهي پاسن کان سرندا ايندا آهن، هڪڙو جاگيرداريءَ جو ۽ ٻيو قانون کي پاڻ تي نافذ نه ڪندڙ ايجنسين جو. هوريان هوريان ٻئي جبل ويجهو اچي کيس چٿي قيمون ڪري هليا وڃن ٿا. پر پورهيت آهي جيڪو پوءِ به پيو جيئي.

لڳي ٿو ته اڄڪلهه جا جبل ۽ ديو به ڏاڍا بي رحم ٿي ويا آهن. جن کي ايمنسٽيءَ واري ٻاجهه ڀريءَ جي گهوڙا گهوڙا جي به پرواهه ناهي.

هر ڌر کي پنهنجو ڪم ڪرڻو آهي، سان ڪندي رهندي. پورهيت پورهيو ڪرڻ چاهيندو ۽ ڪندو رهندو، جبل سري چٿڻ چاهيندا ۽ سرندا رهندا پر ان عمل ۽ ويڙهه ۾ ڇا ٿو ٿئي؟ لوهار اطمينان سان تلوار جي ڌار تکي ڪري نٿو سگهي. تخليقي سگهه ۽ تخليقي عمل تي ڪي ٻيون غير پيداواري ۽ ڏاڍ جون قوتون اثر انداز ٿين ٿيون ۽ پورهيت، پورهئي سان انصاف نٿو ڪري سگهي. جيڪڏهن سوچ پچ پورهيت کي تخليقي سگهون استعمال ڪرڻ ڏجن ته هو ڇا نٿو ڪري سگهي؟ هو امير حمزي (مثبت قوت) کي دشمنن کان محفوظ رکي سگهي ٿو.

پورهيت سان جٺين جو سلسلو ڊگهو آهي. هڪ طرف هو ٻن جبلن جي وچ ۾ آهي ته ٻئي طرف هو هڪ منو ٿي ڪم ڪري نٿو سگهي. ٽئين طرف ڪيل محنت جي کيس گهٽ اجرت ملي ٿي، چوٿين طرف کيس سماج ۾ وقار نٿو ملي ڇاڪاڻ ته وڏ ماڻهپي جو بنياد تخليقي سگهڙپڻو نه پر ملڪيت مقرر ڪيو ويو آهي. اها ئي ملڪيت جيڪا پورهيت پيدا ڪري ٿو پر ان تي سندس حق تسليم نٿو ڪيو وڃي. جٺ جي سڀ کان وڏي صورت وري اها اهي ته کيس پنهنجي ملڪيت ڦرجي وڃڻ جو احساس ئي نٿو ٿئي!

ديون جي دنيا ۾ آدم زاد رهي نه سگهندو آهي، پر جيڪڏهن رهندو آهي ته ديون جي مرضيءَ موجب. طوطا مينا واري داستان ۾ گهٽ ۾ گهٽ چار اهڙا مظلوم انسان ڏيکاريا ويا آهن، جن جي شڪل ديو بگاڙي ڇڏي هئي ۽ ماڻهن مان ڦيرائي خسيس جانور ڪري ڇڏيو هو. هڪ مزدور کي جهرڪ بنايو ويو، ٻئي نوجوان کي طوطو ڪيائين، هڪ ڇوڪريءَ کي مينا ۽ ٻيءَ کي ٻڪري بنايائين.

اڄوڪي دنيا جا ديو به انسانن جي شڪل ساڳي طرح بگاڙيکن ٿا ۽ کين گهاڻي جي ڏاند وانگر هلائين ٿا. اکين تي پٽيون ٻڌي هر روز ساڳئي رينگٽ ۾ رکن ٿا. سوزوڪين ڊاٽسنن ۽ بسن ۾ ماڻهو رڍ ٻڪري آهي. جيلن ۾ راڻي باغ جي جانورن جهڙو، کيتن ۾ ڏاند وانگر ۽ باقي بازار ۾ گڏهه گهوڙي ۽ اٺ وانگر، جن کي سڄو ڏينهن ڪٽبو سٽبو هڪلبو۽ ٻوچڪاربو آهي. جيڪي پورهيت فنڪار هوندا آهن تن کان سريلا گيت ٻڌبا آهن ۽ پوءِ کين پکين وانگر داڻو ڏيئي اڏائي ڇڏيو آهي. پر وڏي ماڻهوءَ واري حيثيت نه ڏبي آهي. هن سان رشوت نه جوڙبو آهي.

فقير، سوچي ٿو ڇا داستان امير حمزو اڃا جاري آهي؟ ڇا هن ديس تي اڃا به ساڳيو ديو راڄ پيو ڪري؟ جيڪڏهن ايئن آهي ته پوءِ امير حمزو ۽ هن جا پورهيت ساٿي ڪٿي پهتا آهنئ ڇا هنن جون ٺونٺيون ٻن جبلن جي ڀيڙ کي روڪڻ جي قابل نه رهيون آهن؟

(هيءَ سين خميس 2 جون 1988ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)