خواب ڏسڻ ڏوهه ناهي

امان چوندي آهي ته خواب انهن کي ٻڌائجن جيڪي تعبير سٺي ڪن. امان جو خيال آهي ته سٺي تعمير ڪرڻ سان سٺا نتيجا نڪرندا آهن ۽ بڇريءَ سان بڇڙي.

اسان به پنهنجو اڌو اڌ وقت خواب ڏسندا آهيون. انسان سڄي عمر خواب ڏٺا آهن. انگريزن واري راڄ ۾ هڪ هندستاني خواب ڏٺو هو ته ”آزادي گهوڙي تي چڙهي اچي رهي آهي.“ ۽ انگريز جج کيس اهڙو خواب ڏسڻ تي قيد جي سزا ڏني هئي.

جسٽس ڪيانيءَ ان فيصلي جي خلاف فيصلو لکيو هو ته ”آزادي پنڌ اچي يا گهوڙي تي بهرحال، خواب ڏسڻ ڏوهه ناهي.“

خواب ڏسڻ ڏوهه هجي يا نه هجي پر اسان سڀ خواب ڏسون ٿا. بدقسمتيءَ سان اسان جي ڪنهن به خواب جي تعبير سهڻي نه ٿي آهي. خود ان هندوستاني جي خواب واري آزادي به الائي ڪيڏانهن هلي وئي آهي جيڪا گهوڙي تي سوار هئي. گهوڙو ته پهتو آهي آزادي هاءِ جيڪ ٿي وئي آهي. ٿي سگهي ٿو ته آزادي جا ڪي کنڀ ڪٿي ڪريا هجن پر اهي به اسان کي نه لڌا آهن. اڳي فصل کڄي ويندا هئا، هاڻي پاڻي به کڄي وڃي ٿو، اڳي مال کڄي ويندو هو، هاڻي ماڻهو به کڄي وڃن ٿا، اڳي چور تي بڇ هئي، هاڻي ڀاڳين تي آهي. گهٽ اڳي به ڪا نه هئي پر هاني ڳالهه چڙهي وئي آهي.

دنيا جي سڀ کان وڏي جمهوريت جي علمبردار برطانوي راڄ جي جج صاحب غريب هندوستانيءَ کي صرف ان ڪري سزا ڏني هئي جو هن پنهنجي دييس جي ڀلي وارو خواب ڏٺو هو. خواب ته هر ڪو ڏسي ٿو پر انهن کي بيان ڪرڻ م احتياط ضروري آهي.

امان چوي ٿي ته خواب انهن کي ٻڌائجن جيڪي سٺو تعبير ڪن. هن هندوستانيءَ چريائپ ڪري خواب جو عام پرچار ڪيو جيڪو انگريز انٽيليجنس وارن به ٻڌو ۽ غلط تعبير ڪري وڌي هئي.

ثابت ٿيو ته خواب ڏسڻ ڏوهه نه آهي پر غلط ماڻهن آڏو خوابن جو عام بيان نقصانڪار آهي. پر ان کي ڇا ڪجي جو انسان اهڙو جانور آهي جيڪو نه رڳو خواب ڏسي ٿو پر بيان به ڪري ٿو. ان مسئلي ۾ هو ايترو ته ويچارو آهي جو سندس ڪا به مدد نٿي ڪري سگهجي.

امان اهو به چوندي آهي ته سٺا خواب ٻين کي ٻڌائڻ سان انهن وج اثر ضايع ٿي ويندو آهي. اسان کي اها ڳالهه گهني سمجهه ۾ نه آئي آهي پر هتي ڀٽائيءَ جون سٽون ياد اچن ٿيون ته ”نينهن نهائين جان، ڍڪيو ڪوه نه ڍڪئين؟ ڄر ڄيري ڇڏي ته ڪيئن پچندا ٿانءَ؟“

خوابن جو به ٿانون جيان پورو پچڻ ضروري آهي. ڪچا خواب ڪچي گهڙي جهڙا ٿين ٿا. ڀٽائيءَ جون ڳالهيون به يا ته سمجهن وڏا دانشور يا وري هاري ناري، جن جي ٻوليءَ ۾ ڳايو وڄايو اٿس. بهرحال، اسان سمجهون ٿا ته ڀٽائيءَ اندر جو اوٻر وڃائڻ جي مخالفت ڪئي آهي ۽ چاهي ٿو ته جيسين ٿانءَ پچن تيسين گرميءَ جي هڪ ڊگري به ضايه نه ٿئي. شايد امان به ايئن ئي ٿي چوي. نيٺ به هوءَ ڀٽائيءَ وانگر اظهاري ته نه ٿي سگهي! بس سڌي سادي ڳالهه چوي ٿي، ”خواب ٻڌائي پاڻ کي ٻوهي ۾ نه وجهو.“

ماڻهو خواب ڏسي تعمبير جو انتظار ڪندا آهن ۽ سٺي تعبير ته پراڻي زماني کان شڪايت ڪندا آهن ۽ وري ٻيو خواب ڏسڻ لاءِ اکيون ٻوٽي ڇڏيندا آهن. خواب ۽ انهيءَ جي تعبير جي وچ ۾ فاصلو هوندو آهي. جيڪو بنا سفر ڪرڻ جي ختم نه ٿيندو آهي. خواب جيترو جاندار هوندو آهي تعبير واري منزل اوتري پري ۽ اڻانگي پنڌ تي هوندي آهي. جهينگن جا خواب ڏسبا ته ڪناري لڳ جهول ڀربا پر جيڪڏهن مانگر کي مئل ڏسڻ جي خواهش هوندي ته اوڙاهه ڏانهن وڃڻو پوندو، جيڪو ”اڃا ڳاهون“ آهي.

وڏا خواب ڏسڻ ڏاڍي خطرناڪ ڳالهه آهي پر امان به خواب ڏسڻ کان نٿي جهلي. هن جي صرف اها خواهش آهي ته انهن جي تعبير سٺي نڪري، جنهن لاءِ ضروري آهي ته ڪنهن ڏاهي سان رابطو ڪجي. آسپاس ڏاهي جو وجود هئڻ يا نه هئڻ هڪ جدا بحث آهي.

جسٽس ڪيانيءَ جي فيصلي سان اسان کي وڌيڪ اطمينان ٿيو آهي ۽ پاڻ کي اهڙو خواب ڏسڻ لاءِ آزاد سمجهون ٿا ته ”هڪ اڏامندڙ گهوڙي تي سونهن، سجاڳي، سچ، امن، انصاف ۽ آزاديءَ جي هڪ پري اچي رهي آهي.“

پر اسان ان جي آجيان ڪيئن ۽ ڪٿي ڪنداسون؟ شهر جي دروازي تي هلي وينداسون يا کٽولي تي ليٽي ڪڙو کڙڪن جو انتظار ڪنداسون.؟

(هيءَ سين، هلال پاڪستان ڪراچي، جمعو 25 مارچ 1988ع)