حڪومت ان جا چمچا ۽ مظلوم محقق

حڪومت ان جا چمچا ۽ مظلوم محقق

چون ٿا ته هڪ ڀيري سياڻو سقراط ۽ ڏاهپ جا موتي ورهائيندو ورهائيندو چڱو پري نڪري ويو. هفتي کن کانپوءِ جڏهن گهر موٽيو ته دروازي تي جوڻس گڏيس. ويچاري ڀرپاسي مان ڪٿان پاڻي جو دلو ڀري موٽي هئي. مڙس کي ڏ ٺائين ته تپي باهه ٿي وئي. پڇيائين،

”اي معتبر! عقل جا اڪابر شام ٿي وئي؟“

سقراط ماٺ، ڇا جواب ڏئي!

”اڙي ڪڇين ڇو نه ٿو؟

ڪو ٻار ٻچن جو خيال اٿئي! گهر ۾ اَن نه پاڻي ۽ تون وتين ٿو هِتي هُتي ڌڪا کائيندو؟“

سقراط ڪڇي جهڙي ڀت.

”وري ڪا بيوقوفي جهڙي ڳالهه ڪري آيو آهين ڇا جو ڪڇين نٿو؟“ جوڻي جو پارو هاڻي چوٽ تي هو.

سقراط بي وس ٿي اکيون به پوري ڇڏيون.

خبر ان مهل ئي جڏهن جوڻس مٿي تي کنيل دليو سقراط جي مٿي تي کنيل دلو سقراط جي مٿي تي ڦهڪائي ڪڍيو. تڏهن، سقراط اکيون کولي پنهنجا آلا ڪپڙا ۽ ڀڳل بت ڏٺو ۽ پوءِ وڏو ساهه کڻي چيو، ”مان به چوان ته سوير کان گجگوڙ پئي ٿئي اڃا برسات ڇو نه پئي آهي. سو اها پئجي وئي!“

فقير جو خيال آهي ته اها جٺ سياڻي سقراط سان ڪو به هئي. هر اهو باشعور ماڻهو جيڪو زندگيءَ کي فقط ڄم کان موت تائين جو هڪ رواجي مرحلو نٿو ڀائني ۽ سمجهي ٿو ته قوم جي ڀلائيءَ لا پاڻ ارپڻ ئي اصل ندگي آهي، سقراط واري صورتحال ۾ جيئي ٿو.

ارسطو خوش نصيب هو جنهن جو قدر ڪندي مقدونيه جي بادشاهه کيس رتبو ڏنو ۽ سندس صلاحن تي عمل ڪري پنهنجي قوم کي سڪندر اعظم جهڙي قيادت ڏني(سڪندر چڱو هو يا بڇڙو اهو هڪ جدا سوال آهي.) اصل معاملو ڏاهن، دانشورن ۽ قوم جي سڄڻن کي مناسب ذميواريون ڏيڻ تي جيئن اهي قوم جي ڀلي لاءِ ڪجهه ڪرڻ جي لائق هجن. اهو تڏهن ئي ممڪن آهي جڏهن حڪومت انهن ذهين ماڻهن کان ڪم وٺي.

اڄ تائين آيل گهڻو ڪري هر حڪومت ايئن نه ڪيو آهي ۽ ڏاهن کي نظر انداز ڪري انهن کان صلاح مشورا ورتا آهن جيڪي چمچا گيريءَ واري فن جي بلندين کي ڇهندا رهن ٿا.

فقير کي اهڙا ڪيئي ”چلتا پرزا“ نظر اچن ٿا جيڪي اتي آهن جتي انهن کي نه هئڻ گهرجي. ٻئي طرف اهڙا به مدبر، دانشور ۽ محقق ڏسجن ٿا جيڪي هفتن هفتن کان پوءِ جڏهن گهر موٽن ٿا ته انهن جون گهر واريون مرسن جي مٿن تي مالا ڀڃن ٿيون.

فقير کي هڪ اهڙو جهونو محقق به سمجهي ٿو جنهن جا ڀرون هاڻ اڇا ٿي ويا آهن پر تڏهن به جبلن، دڙن ۽ کنڊرن ۾ گهمندو وتي ٿو. سڄو گهر ڪتابن ۽ قديم زماني جي ٺڪرين سان ڀرجي ويو اٿس. ايتريون قيمتي ٺڪريون عجائب گهرن ۾ به نه آهن. پر هن حڪومت سميت ڪنهن به سندس قدر نه ڪيو آهي. جهوني جي گهر واريءَ به هن عمر ۾ مڙس کي الٽيميٽم ڏنو آهي ته ان گهر ۾ يا ته ٺڪريون ۽ ڪتاب رهندا يا وري هوءَ رهندي!

محقق ۽ دانشورن جون زالون ويچاريون به ڇا ڪن! محقق ته ڪن ٿا قوم جي ڳڻتي، پر محقق جي ٻارن جي ڳڻتي ڪير ڪري؟ حڪومت ته علم، تحقيق ۽ محقق جي معاشي مسئلن بابت ڪڏهن به نه سوچڻ جو قسم کڻي ڇڏيو آهي. ان ڪر محقق جون زالون مڙسن جي مٿي تي دلا ڀڃڻ تي مجبور آهن.

بس سائين ڇا ڪجي؟ چمچا ۽ چلتا پرزا هر دور ۾ ڪامياب آهن. باقي رهيا با ضمير ڏاها! سي وري. ”هڪ سئي ٻيا سور ويا پٽيندا پاڻ ۾...“

شايد، اهڙي ئي ناقدريءَ جو احساس ڀٽائيءَ کي به ٿيو هو، جو چيائين ته،

”جيڪي ڏڏن ڏي

ڳجهيان ئي ڳجهه ۾

سي جي سڻن ڪڏهين

ڪرت وارا ڪسي

ته ساز مڙوئي سي

هوند پٿون ڪن پاڪ ۾“

حڪومت کي جيڪڏهن ڪجهه ڪرڻو آهي ته محقق، اديبن ۽ دانشورن جي ذهنن ۽ حاصلات مان وڌ ۾ وڌ حاصل ڪرڻ لاءِ هاڻ ئي ڪجهه ڪري. ايئن نه ٿئي جيئن فردوسيءَ سان ٿيو، هڪ دروازي کان سندس لاش پئي ويو ته ٻئي دروازي مان شاهي خزاني مان موڪليل دينارن جون ٿيلهيون پئي داخل ٿيون.

هيءَ سين خميس 6 جولاءِ 1989ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي