جنگ ۽ امن

جنگ ۽ امن

ملڪ ۾ فتح جو جشن جاري آهي، پر ڇا واقعي جنگ ختم ٿي وئي آهي؟ ڪن دانشورن جو خيال آهي ته جنگ نئين ۽ نازڪ مرحلي م داخل ٿي وئي آهي. هوڏانهن، وزيراعظم بينظير ڀٽو عوام کي هدايت ڪئي آهي ته ”جشن بند ڪري جمهوريت کي مستحڪم ڪرڻ واري عمل ۾ جنبي وڃو ته جئين وري ڪو آمر جمهوريت کي نقصان رسائي نه سگهي.“

ڪنهن دانشور کان جڏهن پڇيو ويو ته ”امن ڇاهي؟“ ته جواب ڏنيائين ”ٻن جنگين جي وچ ۾ خوف وارو عرصو.“ سو، جيڪڏهن امن جي ڳولا ڪبي ته اهو شايد ان منزل تي ملندو، جتي بديءَ جي قوت کي آخري شڪست ملندي. بديءَ جي موت کان اڳ جنگ ٿيڻي آهي ۽ جنگ ڏاڍي بڇڙي شيءِ آهي.

راوڻ سان هلندڙ جنگ ۾ جڏهن لنڪا ناس ٿيڻ لڳي لنڪا جا رهواسي مرڻ لڳا ۽ راج محل کان گهٽي گهٽي ۽ چوڪ چوڪ تائين بيواهن وار ڇوڙي اڀ ڏاريندڙ رڙيون ڪيون، تڏهن رام کان پڇيو ويو ته ”ڇا جنگ کان بچي نٿو سگهجي؟“ تڏهن رام چيو هو، ”نه، ڇاڪاڻ ته ڏڌرم (حق) تي آڌرم (ناحق) جنگ مڙهي ٿو!“

جڏهن کائنس پڇيو ويو ته ”جيڪڏهن آڌرم سان جنگ نه ڪجي ته ڇا ٿيندو؟“ تڏهن چيائين ته ”آڌرم جو من وڌي ويندو. آڌرم کي روڪڻ ۽ ناس ڪرڻ ڌرم جي پوئواري ڪندڙن لاءِ ضروري آهي.“ ٻين اکرن ۾ رام چيو ته نيڪيءَ جون قوتون امن پسند آهن؛ پر بديءَ جون قوتون وڌڻ ۽ ويجهڻ لاءِ نيڪي جي قوتن خلاف سرگرم ٿي اهڙيون حالتون پيدا ڪن ٿيون؛ جو امن پسند قوتون جنگ لاءِ مجبور ٿي پون ٿيون.

جڏهن رام کان پڇيو ويو ته ”جنگ جو وجود ڪڏهن ختم ٿيندو؟“ ته چيائين ” جڏهن آڌرم پکيڙيندڙ قوتون ختم ٿي وينديون.“ واقعي! ابدي امن ته ڏهن ئي ملي سگهندو جڏهن آڌرم ۽ ظلم خلاف هڪ آخري جنگ لڳي ۽ ان ۾ ظالم قوتن جا ٻج بنهه ناس ٿي وڃن.

جڏهن، رام کان پڇيو ويو ته ”ڇا جنگ جو وجود ختم ڪري سگهجي ٿو؟“ ته چيائين، ”اهو نٿو ٿي سگهي، اهو الميو آهي!“

جنگ، بهرحال جنگ آهي. اها بديءَ جي ٻن قوتن ۾ لڳي يا نيڪي ۽ بديءَ جي وچ ۾ لڳي؛ ٻنهي ۾ انسان مرندا آهن. جڏهن رام ديوتائن ۽ رشين جي سهڪار سان راوڻ ۽ سندس هٺ کي ماريو تڏهن لنڪا ديس لاشن سان سٿجي ويو هو ۽ شمشان گهاٽ جي ڏک ٿي ڏنيائين. ڌرم جي آڌرم تي فتح سو ٿي، پر لنڪا جي اهڙي هالت ٿي جو؛ جڏهن رام، راوڻ جي ڀاءُ وڀيشڻ کي تخت ڏنو ته وڀيشڻ جو روح راڄ پاٽ تان کڄي چڪو هو.

جنگ، شيءِ ئي اهڙي اهي. اشوڪا به جڏهن لڳ ڀڳ سڄو هندستان فتح ڪري بيٺو ۽ لاشن سان ڀريل رڻ ڀوميون ڏٺائين ته لڙايون ڇڏي وڃي گوتم ٻڌ جي اهنما ۾ پناهه ورتائين.

جنگ، جنگ آهي؛ چاهي اها تير ڪمانن سان هجي يا تلوارن ۽ ڀالن سان ٿئي. جوهري جنگ ان کان بڇڙي آهي، پر سڀ کان وڌيڪ وار ڪانڊاريندڙ جنگ، گهرو لڙائي آهي. جيڪا امن پسند ڌرتين تي مڙهي ويندي آهي. گهرو لڙائيءَ واريون حالتون ڪير پيدا ڪندو آهي؟ ان ۾ ڪير مرندو ۽ ڪير جيئندو آهي؟ مکيه سوال آهن، جن تي هر ڪو سوچي رهيو آهي.

پر سوال آهي ته ڇا دنيا واسين وٽ ڪا اهڙي واٽ آهي جنهن سان جنگين جا رستا روڪي سگهجن؟ ڇا گهريلو لڙايون اڻٽر هونديون آهن؟ ڇا ماڻهوءَ جي نصيب ۾ جنگ ڀوڳڻ لکجي چڪو آهي؟ جيڪڏهن اهو سچ آهي ته وڏو الميو آهي.

نه... هڪ واٽ اڃا آهي، لنڪا جي شمشان گهاٽ ٿيڻ کان اڳ وک وک تي راوڻ کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي وئي هئي ته ”سيتا“ موٽائي ڏي ته جيئن تباهيءَ کان بچي سگهجي.

امن لاءِ جنگ به ڪبي آهي ۽ جنگ کي روڪڻ لاءِ راوڻ کي امن جي آڇ به ڪبي آهي. پوءَ به راوڻ نه مڙي ته اهو ٿيو سندس نڀاڳ.

(هيءَ سين خميس 15 ڊسمبر 1988ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)