جبل ۾ جبل جي حساب سان ھلبو

�ڳتي نڪري ويا. ... ۽ آئون ’زال لَڪڙو‛ ٽَڪر ڏانهن نهارڻ لڳس.
ھن ٽَڪريءَ بابت ڪھاڻيءَ جو ذڪر منظور مارفاڻيءَ ان وقت ڪيو ھو، جڏھن اسان ڪَــرُوءَ (ڪَرخ) طرف ’وَنگو لَڪ‛ کان وڃي رھيا ھئاسون. واقعي! ھِن اُڀي ٽڪريءَ تان لھڻ ۽ چڙھڻ ڪا مشڪري ڪونه ھئي.
شاباس ھجي مائي صاحبه کي! مون دل ۾ کيس داد ڏنو. باقي! ڪم اھڙو ڪيو ھئائين جو موت پنهنجي ڀاڳ ۾ پاڻ لکيو ھئائين. ھن ھنڌان نئه جي وھڪري ان ٽَڪر کي ذري گھٽ اُڀي ديوار جھڙو ڪري ڇڏيو آھي. پر جڏھن عشق جو نانگ سر تي سوار ٿئي ٿو ته پوءِ ديوارون به دروازا ٿي ٿيون پون. قِصو ڪجھه ان ريت ھو ته ٽڪريءَ جي اورئين پاسي زال ۽ مُڙس رھندا ھئا (ذات جا الائي ڪير ھئا)، پرئين ڀر ڪنهن سوداگر اچي منزل ھنئي. ان سوداگر ۽ مائيءَ جي مُڙس جي پاڻ ۾ دوستي ٿي پئي. جڏھن ان عورت ۽ سوداگر ھڪٻئي کي ڏٺو ته دل ڏيئي ويٺا ... ۽ مائي موقعا ڏسي ھن سان ملڻ لڳي. قصو اڳتي ھليو. جڏھن مڙس ان سوداگر سان ملڻ لاءِ پري کان وڪڙ کائي ويندو ھو تڏھن سندس زال وچ مان ھڪ بيحد مشڪل، لڪل ۽ ننڍڙي لَڪ (لَڪڙو) تان چڙھي، مڙس کان اڳ سوداگر وٽ پھچي ويندي ھئي، ۽ پنهجي ڳل تي ڪُوڙو تِر ھڻي ظاھر ڪندي ھئي ته ھوءَ ڪا ٻي عورت آھي . مڙس وائڙو ٿي گھر موٽندو ھو ته ھُوءَ ساڳئي لڪ مان لنگھي اڳ ئي ڪم ڪار ۾ لڳي ويندي ھئي ڄڻ ته ھُوءَ ڪيڏانهن وئي ئي ڪونه ھئي.
نيٺ مڙس کي زال تي شڪ ٿيو. ھڪ ڀيري زال کي چيائين ته، ”آئون ڪم سانگي ڪنهن پاسي ٿو وڃان!‟ پوءِ ھُو گھر مان نڪري ويو ۽ لِڪي زال جو پيڇو ڪيائين، جيڪا سڌو ان لَڪ کان چڙھي ھُن پاسي پئي وئي. جڏھن مڙس کي پڪ ٿي ته سندس زال سوداگر سان کريل آھي، تڏھن رات جي وڳڙي ۾ ان لَڪڙي ۾ ڦِيش وڇائي ڇڏيائين ۽ زال کي چيائين، ” سنگتيءَ سان ملڻ ٿو وڃان، گھر جو خيال رکجانءِ!‟ مڙس پنهنجو رستو ورتو ۽ زال پنهنجو! مٿي لَڪڙي ۾ جيئن ئي ڦِيش تي پير رکيائين ته تِرڪي وئي ۽ وڃي ھيٺ ڦھڪو ڪيائين. مرد پنهنجو بدلو ته ورتو پر ان کان پوءِ ان ماڳ جو نالو ‛زال لَڪڙو ‛پئجي ويو.
اُٺن وارا پھتا. ھڪ اُٺ جي وات مان گِجي پئي نڪتي. ماديءَ کي ڏسي مَستي چڙھي ھئس. ڪُل پنج اُٺ ھئا. ٻن تي ٿيلھا، راشن پاڻي ٻَڌائون، ھڪ تي محمد خان، ٻئي تي بُخاري صاحب، ٽئين تي آئون چڙھيس. سَت اَٺ ڄڻا پنڌ پئي ھليا، ڪن کي ڪُلھي تي ڪلاشنون ته ڪن جي ھٿن ۾ پاڻيءَ جا ڪُولر! ھمراھه پنڌ جا پڪا ھئا. محمد خان جنهن اُٺ تي سوار ھو، بقول محمد خان، اھو ڏھاڪو کن سالن کان، يا اڃا به وڌيڪ عرصي کان سندس سواريءَ ھيٺ ھو ۽ ان جي پُٺيءَ تي سوار ٿي ھن سڄو جبل گھمي ڏٺو ھو. اُٺ ڪافي صبر وارو، تجربيڪار ۽ خاموش طبيعت وارو ھو. قافلي پوڻي نائين لڳي ’زال لڪڙو‛ کان اڳتي ڪُوچ ڪيو.
مقامي اصطلاحن ۾ جبل کان ٿورو ٻاھرئين علائقي کي ’نِگور‛ ٿي چيائون، جبل ۾ اندئين علائقي کي ’ اِندراچ‛، ھيٺاھين يا کاھيءَ کي ’ھِينَ‛ پئي سڏيائون. وارياسي پٿر واري ٽَڪر (sand rocks) کي ’بَنُ‘ ۽ ڳاڙھي مٽيءَ سان گول پٿرن واري ٽڪريءَ (pebbles + reddish clay) کي ’سَچي بُٺي‛ ٿي چيائون. ڳاڙھي مٽيءَ لاءِ ’سُوڙَ‛ لفظ آھي. چون ٿا ته سُوڙَ‛ مان پاڻي پار نه ٿيندو آھي. جبل جي لُغت ۾ ھڪ لفظ آھي ’ساڪَر‘ يعني سَنهين يا ٿُلھين پٿرين جو تهه، جيڪو اڪثر لاھِيءَ سان ھوندو آھي. لفظ ’بَٺُ‘ وڏي جبل جي لھندڙ پاسراٽين لاءِ آھي، جيڪي ڍورن سبب ٺھيون آھن. بَٺَ جو ھڪ نمونو ’زڙد‘ آھي يعني: زرد بَٺ، جيڪو جبل جو سلامي دار پاسو ھوندو آھي.


اوائلي پٿري نقاشيءَ جي دريافت
قافلو اِندراچ، ڪاري ساڪَر ۽ ڪَڪريو کان ٿيندو، ننڍيون وڏيون لَڪيون لھندو چڙھندو وڌندو ويو. وڏين لَڪين تان لھڻ چڙھڻ مھل اُٺ تي سواريءَ جو جوکم کڻڻ بدران پنڌ کي ترجيح ٿي ڏني سون. اُٺ ڪا سولي سواري ڪونه آھي، خاص ڪري جبل ۾. آڏن تِرڇن پوٺن ۽ لَڪين ۾ جڏھن اُٺ ھڪ پير ھِتي ھيٺ، ۽ ٻيو ھُتي مَٿي پئي رکيو ته جسم جو توازن سنڀالڻ ڏکيو ٿي پئي ويو. منهنجا ٻئي ھٿ پَلاڻ ۾ ھئا. ھڪ اڳئين مُھري ۾ ۽ ٻيو پويان! اوُٺارن بار بار خبردار ٿي ڪيو، ”سنڀالجانءَ! مضبوطي! ھوشيار!“ محمد خان اُٺ تي ڏاڍي آرام سان ويٺو ھو، ڄڻڪ ھاٿيءَ جي خُلاصي پُٺ تي رکيل ھودَي ( کُليل پالڪيءَ) تي ھجي! ٻئي ھٿ ٻانهن ۾ ڏيئي لاپرواھيءَ سان ھيڏانهن ھوڏانهن ڏسندو ٿي ويو. ڄڻ نظرن سان سر زمين ماپيندو ھجي! بُخاري صاحب البت ٻِنڊَ تي سوار ھو، جيڪا اُٺ جي پوئين حصي تي ويھڻ لاءِ ھوندي آھي. آڏو ويھڻ واري گَديءَ کي اِنڊ چوندا آھن ، جتي جَت ويھندو آھي.
جڏھن سج چڱو چڙھي آيو ۽ اڃ ستايو، تڏھن خبر پئي ته ھمراھن ھلندي، پنڌ ۾ ئي، پاڻي پي پي ڪُولر خالي ڪري ڇڏيا آھن. ھاڻي، واٽ ۾ فقط ھڪ ھنڌ جھڙو تھڙو پيئڻ لائق پاڻي ملڻ جو امڪان ھو. محمد خان ”سائِي ڀَــر‟ وٽ گھڙي کن لاءِ ڊاٻي جو اعلان ڪيو. اُٺن وڃي ٽارن کي پاسو ڏنو ۽ ماڻھو ھڪ موچاري ڄارِ جي پاڇي ۾ ويھي رھيا. ٻه ھمراھه ڪُولر کڻي ان طرف نڪري ويا جتي ڪنهن دُٻي ۾ مِٺي پاڻيءَ جي موجودگيءَ جو امڪان ھو.
قافلو ٻيھر ھليو ... ڪنهن مھل ڪنهن ڍورِيءَ جو پيٽ، ڪنهن مھل ڪنهن ٽڪريءَ جي ڳِچي، ته ڪنهن مھل ڪنهن بُٺيءَ جا پُٺاڙا. پنڌ ايئن ھو ڄڻ وڏن پٿرن ۾ ماڪوڙين جي ننڍڙي قطار ھجي جيڪا ھوريان ھوريان لاھين چاڙھين ۾ گم ۽ ظاھر ٿيندي، ھلندي ٿي وئي. محمد خان نئه شانهر جو ترو ڏيئي توڙ تائين وڃڻ جي بدران وچون گَس ورتو ھو. اصل ۾، نئه شانهر ٻاھرين ڏاٺ کان پوءِ اندر يڪو اُتر طرف ڏانهن ھلندي ٿي وئي ۽ ھڪ تمام وڏو وڪڙ کائي وري ڏکڻ اولھه ٿي آئي. محمد خان جو خيال ھو ته اولھه طرف شارٽ ڪٽ وٺي، نئه ۾ اُتي پھچجي، جتان کان پاڻيءَ جو سلسلو جاري آھي.
آئون ذاتي طرح شارٽ ڪٽ جي حق ۾ نه ھئس. پر اھو مھم جوئيءَ جو اُصول آھي ته مھم جو اڳواڻ جيئن فيصلو ڪري، اھو قبول ڪجي! جيئن ته اڳواڻي محمد خان جي ھٿ ۾ ھئي، انڪري سندس ڳالھه مڃڻ اسان لاءِ لازمي ھئي. ھونئن به مون کي اندازو نه ھو ته اسان جن چِٽن جي تلاش ۾ آھيون، اھي نئه ۾ ڪٿان شروع ٿيندا؟ نئه جي ڊيگھه ۽ وَر وَڪڙ ڪيئن آھن؟ ھاڻي ڏينهن بنهه تپي چُڪو ھو ۽ سج ڪافي مٿي اچي بيھي رھيو ھو.
اُٺَ ھڪ وڏي سَچي بُٺيءَ تي چڙھڻ لڳا، وڏن ۽ گول پٿرن اُٺن جي رفتار ڍري ڪري ڇڏي. ”ھوشيار! خبردار! مضبوطي!‟ ھڪ ڀيرو وري ھڪلون ٿيون ... ۽ نيٺ بُٺيءَ جي چوٽ تي پھتاسون. ٻئي طرف اُڀي لاِھي شروع ٿي ته اسان لھي پياسون ۽ پير پير ۾ ڏيئي نئه جو ترو ورتوسون. ھيءَ شانهر ھئي. سفر اڃا اڳتي، اڃا ڳڄ پنڌ اڳتي! ھڪ ننڍڙو ڪُنڀ ڏسي، اُٺَ پاڻمُرادو پاڻيءَ ڏانهن لڙي پيا.
”بيھو! ترسو! ... ساسي پاڻي پيئن!‟ ڪنهن دانهن ڪئي. اوٺارن اُٺن کي ڇڏي ڏنو ته ڀلي ڍءُ ڪن. سڀني ھمراھن پاڻ به اتان ئي پاڻي پي ڪُولر ڀريا. ان ڪنڀ ۾ ڪـرُو مڇي (Labeo dero)جو جام ٻج اچي سوڙھو ٿيو ھو. ٻه چار ڏيڏر به تڙڳي رھيا ھئا.
سفر اڃا اڳتي! نيٺ اھا جاءِ شروع ٿي، جنهن لاءِ پوري ھڪ سال کا�