اکين، ڪنن ۽ چپن تي هٿ… پر ڪيستائين؟

آچر 16 مئي 1999ع

آئينو روزاني سچ ڪراچي

اکين، ڪنن ۽ چپن تي هٿ… پر ڪيستائين؟

سياسي روحانيت جو ماهر پير صاحب پاڳارو تہ چوندو ئي آهي پر هاڻي ملڪ جي هڪ (اڳوڻي) اهم ترين سياسي شخصيت غلام اسحاق خان جيڪو حڪومتن کي چارج شيٽون ڏيئي ٻاهر ڪڍي ڦٽو ڪرڻ جو ماهر هو، هاڻي هڪ سياسي اڳڪٿي آهي جيڪا پير صاحب پاڳاري واري روحاني سياست سان ڏاڍي هڪجھڙائي رکي ٿي. اڳوڻي صدر غلام اسحاق خان چيو، ”ٽن مهينن جي اندر اندر نواز حڪومت ختم ٿي ويندي.“

ميان نواز شريف کي ڪھڙي چارج شيٽ ڏني ويندي؟ اڳوڻي صدر چيو، ”خودسوزيءَ وارا واقعا، آپگهات، واپڊا کي فوج جي حوالي ڪرڻ جو غير دانشمنداڻو فيصلو، فوجن کي سرحدن تان هٽائي ميٽر ريڊر بنائي ڇڏڻ سان ان اداري جي ساک متاثر ٿي آهي ۽ خود ميان صاحب پنھنجي ساک وڃائي آهي... ملڪ جون حالتون چڱيون نظر ڪو نہ ٿيون اچن پر حاڪمن جو ڌيان بہ حالتن تي ڪو نہ آهي.“

غلام اسحاق خان ماضيءَ ۾ پاڻ جيڪو بہ ڪردار ادا ڪيو. ان باري ۾ هو مڃي ٿو تہ هو ”ضروري ناهي تہ قوم غلام اسحاق خان جي ڪنھن ڳالھہ سان متفق ٿئي. سندس دور ۾ بہ سياسي ڪلچر ڏاڍو خراب ٿيو. هو پاڻ کي بہ وڏو ٽيڪنو ڪريٽ ۽ سياستدان ڇو نہ سمجهندو هجي، هر بااثر ماڻهو ڪي غلط سلط روايتون مڙهي هليو وڃي ٿو. هو، پاڻ تہ هليو ٿو وڃي پر قوم هڪ مستقل عذاب ۾ پئجي وڃي ٿي.

غلام اسحاق خان اڳڪٿيون ڪندي چوي ٿو، ”سرحدي صوبي جي هڪ اڳوڻي وڏي وزير کي وزيراعظم بڻايو ويندو... ملڪ ۾ جيڪي ڪجھہ ٿي رهيو آهي، سو ڳڻتي جوڳو آهي!“ هن بيان جي پوئين اڌ سان تہ سڄو ملڪ سهمت آهي باقي سرحد صوبي جو هڪ اڳوڻو وڏو وزير سياسي ترقي ڪري نگران وزيراعظم ٿيندو! اها دلچسپ خبر آهي. هن کان اڳ سنڌ ۽ پنجاب مان نگران وزيراعظم کنيا ويندا رهيا آهن، هن ڀيري جيڪڏهن سرحد صوبي کي وارو ڏنو ويو تہ ڪا وڏي خطا ڪو نہ ڪئي ويندي بلڪه ان کي بہ جمهوري حق يا رويو قرار ڏنو ويندو.

اڄڪلھہ ملڪ ۾ سياسي ٿيوريون ۽ نئين سيٽ اپ تي بحث هلي رهيو آهي. ڪو، ڪيئن ٿو سوچي تہ ڪو وري ڪيئن! هڪ ٿيسز يا ٿيوري اها پئي هلي تہ سنڌ، پنجاب، سرحد ۽ بلوچستان ۾ قوم پرست قيادتن کي نگران حڪومتون ڏنيون پيون وڃن جيڪي ڏسڻ ۾ قوم پرست پر اندر ۾ اسٽيبلشمينٽ جا دوست آهن. آئون ڪنھن جي دل جو احوال نٿو ڄاڻان تنھنڪري نٿو چوان تہ اهي نالا جيڪي آئون پيش ڪري رهيو آهيان انھن مان ڪير حقيقي قوم پرست آهي ۽ ڪير غير حقيقي! نالا کنيا پيا وڃن تہ صوبن ۾ مسٽر ممتاز ڀٽي، غلام مصطفيٰ کر، اڪبر بگٽي ۽ شير پاؤ کي ذميواريون ڏنيون وينديون ۽ وفاق ۾ ڪو سيد سڳورو ايندو. غيب جو علم الله کي! اسان تہ فقط ٻڌل ڳالهيون ٻڌائي سگهون ٿا.

سنڌ ۾ گورنر راڄ ڪيترو ڪامياب يا ناڪام ٿيو آهي؟ گورنر صاحب ان بابت پاڻ اعتراف ڪري چڪو آهي، ان ڪري سندس ذڪر اتي ئي ڇڏي، آئون سوچيان ٿو تہ سنڌ ۾ يا خود سڄي ملڪ ۾ هي عجيب غريب ايڊهاڪ ازم ڪيستائين هلندو؟ چون ٿا تہ احتساب بيورو ۽ احتساب بئنچ جيڪو ڪم شروع ڪيو آهي، ان جو شڪار خود اهي بہ ٿيندا جن پنھنجن هٿن سان اها کڏ کوٽي آهي! محترمہ ڀٽو پاڪستان ايندي تہ گرفتار ٿيندي. اهو انڪري ٿو چئجي جو سندس گرفتاريءَ جا وارنٽ نڪتل آهن. ڳالھہ جيڪڏهن فقط عدالت ۾ حاضر ٿيڻ واري ضرورت جي هجي ها تہ مڙئي خير هو! مون اڳ ۾ عرض ڪيو تہ هن ملڪ ۾ ڪي غلط سلط روايتون پئجي ويون آهن. ڪير ٿو ڄاڻي تہ محترمہ جي هڪ ڀيرو گرفتاري، خدانخواستہ سندس آخري گرفتاري بڻجي وڃي!

پاڪستان ۾ عمر گذاريندي هر ماڻهو ان نتيجي تي پھچي چڪو آهي تہ هتي هر ممڪن حد تائين خراب واقعو پيش اچي سگهي ٿو. تاريخ شاهدي ڏئي ٿي: جناح صاحب سان ڇا ٿيو؟ لياقت علي خان سان ڇا ٿيو! اسڪندر مرزا، ايوبي مارشل لا، ضيائي مارشل لا... اسان ڪجھہ بہ وساري نہ ٿا سگهون! ڀٽي صاحب کي عدالت ڦاهي ڏيئي ڇڏي ۽ عوام کي عدليہ جي ڪردار تي آڱر کڻڻ جو موقعو ملي ويو. جنرل ضياءَ جو موت، لياقت علي خان جو موت، ساڳي طرح ٻين ملڪن ۾ ڪيترن مقبول يا غير مقبول اڳواڻن جو موت ڪيئن ٿيو؟ ۽ ڪنھن جو قاتل مليو، جان ايف ڪينيڊي کان موهن گانڌيءَ تائين ۽ شيخ مجيب کان سوئيڪارنو ۽ انور سادات تائين ڪنھن جو قاتل مليو؟ سنڌ ۾ مرتضيٰ ڀٽي جو هڪ قاتل سپاهي مارجي ويو ۽ ٻيا.... ؟ پاڪستان ۾ آئيندي ڪنھن ماڻهو/سياسي اڳواڻ/ اهم شخصيت يا غير اهم شخصيت جو ڪھڙو حشر ٿيندو؟ ڪير ۽ ڇا چوي؟ هتي سڀ ڪجھہ ممڪن آهي. هر ماڻهو جيڪو پاڻ کي تمام محفوظ ۽ طاقتور سمجهي ٿو، غير محفوظ ۽ ڪمزور آهي.

هڪ ماڻهو تبصرو ڪندي چيو، ”ميان صاحب تہ ڏاڍو مضبوط آهي، فوج بہ هن سان گڏ آهي، اهو ڪيئن ٿو ٽن مهينن ۾ لهي سگهي؟“ هڪ ٻئي شخص جواب ۾ چيو، ”جڏهن ڪپڙا ميرا ٿي ويندا آهن تڏهن اهي لاهي نوان پائبا آهن... شايد غلام اسحاق خان اها ڌپ سونگهي ورتي آهي!“ مشڪل اها آهي تہ حڪومتن جي هميشه اها مرضي رهي آهي تہ صحافي ۽ نقاد اکين، وات ۽ چپن تي هٿ رکي ويھي رهن... پر سوال آهي تہ ڪيستائين؟

حالت اها آهي تہ ملڪ جي ترقيءَ جا خواب ڏسي ڏسي 1947ع ۾ ڄاول ٻار هاڻي پوڙها ٿي ويا آهن. ملڪ ۾ مالي ۽ سياسي بحران زورن تي آهي. نوڪرين تي سالن کان پيل پابندين جي خاتمي کانپوءِ بہ نوڪريون وٺڻ مشڪل آهن. بئنڪن کان قرض وٺڻ بہ ذري گهٽ ناممڪن آهي. ترقياتي ڪم بند آهن. اوهان کي اخبارن ۾ ڪهڙن ترقياتي ڪمن جا اشتہار ۽ رٿائون نظر آيون آهن؟ هاڻي، چون ٿا تہ وفاقي حڪومت شرط وڌو آهي تہ هر ماڻهوءَ کي نوڪري لاءِ چال چلت جو سرٽيفڪيٽ پوليس کان وٺڻو پوندو. ڳالھہ، تہ چڱي آهي پر پوليس پاڻ پنھنجي وجود ۾ ڪيتري چڱي آهي ۽ انھن جي چال چلت جو سرٽيفڪيٽ ڪير ڏيندو؟ عوام کان راءِ شماري ڪرائي ڏسو هڪ ٻن آفيسرن کانسواءِ سڄي اداري ۾ اونداهي لڳي پئي آهي.

اسان پوليس تي ڇا ڳالهايون؟ هن وقت تہ ”همت ۽ عزم جا نشان“ صحافي بہ پوليس، فوج ۽ رينجرز جي خوف کان ڪنبي رهيا آهن. هڪڙي نجم سيٺيءَ جو حشر ئي ڪافي آهي. چيو ويو، ”نجم سيٺي صحافي نہ، ملڪ دشمن آهي!“ هاڻي ڪير، ڳالهائي؟ ڇا ماضيءَ ۾ محب وطن صحافين تي ملڪ دشمنيءَ جا الزام ڪڏهن بہ ڪو نہ لڳا آهن؟ صاحبو! صحافت ۽ صحافين جي همٿن کي بہ اڌ رستي ۾ ڇڏيون ٿا. سوال آهي تہ عدالتون ڪٿي بيٺيون آهن؟ عالم آشڪار ڳالھہ آهي تہ 28 نومبر تي سپريم ڪورٽ تي حملو ٿيو هو. ان واقعي ۾ جيڪي صاحب موجود هئا، انھن جي وڊيو فلم بہ موجود هئي. ٻہ ٽي هزار موجود هئا، اعتراض جوڳا نعرا هنيا ويا ۽ عدليہ جي خلاف خراب زبان استعمال ڪئي وئي هئي، عدالت سڳوريءَ کي شابس آهي جنھن انصاف جي تقاضا پوري ڪندي سڀني ملزمن کي باعزت آزاد ڪري ڇڏيو ۽ پنھنجي بي حرمتي برداشت ڪري وئي. انصاف ۾ شڪ جو فائدو جوابدار کي ملندو آهي.

جوابدار ڪير آهي؟ آئون بہ شڪ جو فائدو ڏيندي اصل جوابدار کي باعزت بري تہ ڪريان ٿو پر سوچيان ٿو تہ ڪٿي آئون ”مجبوريءَ“ کي ”شڪ“ تہ قرار ڪو نہ پيو ڏيان؟ جج صاحبن بہ تہ ايئن ئي چيو، ”جيتوڻيڪ انھن ماڻهن ڪنھن حد