ايم آر ڊي عوام جي تحريڪ جنھن کي ڀٽڪايو ويو

؟؟؟؟؟؟

ايم آر ڊي عوام جي تحريڪ جنھن کي ڀٽڪايو ويو

منھنجي ذاتي راءِ آهي ڪو قبول ڪري يا نہ ڪري تہ ”اڳواڻي هميشه عوام ڪندو آهي پر سياسي اڳواڻ هميشه ان تاڙ ۾ هوندو آهي تہ ڪنھن ريت پاڻ کي عوام جو اصل اڳواڻ قبول ڪرائي وٺي. پوءِ اهو ماڻهو عوام جو رخ ڏسي اڳين قطارن ۾ بيھي نعرا هڻندو آهي.“ ٻئي پاسي سياسي شطرنج جون چالون نہ سمجهندڙ خلق ان ماڻهوءَ کي اڳواڻ سمجهي ان جي پٺيان هلندي آهي ۽ هو نقلي اڳواڻ خلق کي ڀٽڪائي، ان عظيم عوامي طاقت کي ان پاسي وٺي ويندو آهي جتي خود هن جو ذاتي مفاد لڪل هوندو آهي.

سياسي اڳواڻ جدا شئي آهي ۽ سياسي ڪارڪن الڳ. آئون سياسي ڪارڪن ۽ عوام جو روح ڏسندو آهيان، جيڪو سچائي ۽ خلوص سان ٽمٽار هوندو آهي. پر ڇاڪاڻ تہ هو ڪنھن شاطر کي پنھنجو اڳواڻ سمجهي ويٺو هوندو آهي، ان ڪري ان جي حڪم کي ”پارٽي لائين“ سمجهندو آهي ۽ ان تي عمل انقلابي ڊسيپلين جي تقاضا! ان ريت هو عوام جا خواب پورا ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي ۽ جان جي بازي هڻي ويندو آهي.

جڏهن ڀٽي صاحب جي عوامي حڪومت ختم ٿي ۽ کيس ڦاسي ڏني وئي، تڏهن عام ماڻهن هن کي شهيد جو درجو ڏنو ۽ ايئن جنرل ضياءُ الحق کي ان قتل جو ذميوار قرار ڏنو. ڀٽي صاحب کي ڦاسي ڏيڻ ڪو رواجي سياسي واقعو ڪو نہ هو. ماڻهو هن کي پنھنجو اڳواڻ مڃيندا هئا. هن جي تقريرن مان عوام سان پنھنجائپ جي بوءِ ايندي هئي. سنڌ جي گهر گهر ۾ سندس تصوير ٽنگيل هئي (جيڪا ڪنھن جي جبر سان ڪو نہ هئي) اهڙو ماڻهو جڏهن ڦاسيءَ تي چاڙهيو ويو تڏهن ماڻهن هن کي ”هيرو“ قرار ڏيئي ڇڏيو ۽ دل ئي دل ۾ ضياءُ الحق کي قاتل نامزد ڪيائون ۽ گڏوگڏ ضياءُ الحق سان لاڳاپيل هر شئي کي رد ڪري ڇڏيائون.

توهان ڀٽي صاحب جا پنھنجي پارٽي ٺاهڻ جا ڏينھن ياد ڪريو. تڏهن ون يونٽ جي خلاف تحريڪ عروج تي هئي. ديوارن تي ”ون يونٽ ٽوڙيو!“ جا نعرا لکيل هوندا هئا. اها تحريڪ ڀٽي صاحب ڪو نہ هلائي هئي پر ايوبي مارشل لا جي خلاف سنڌي ماڻهن جي ويڙھہ هئي. يقيناً ان ۾ قومپرست ۽ ترقي پسند ڌريون اڳتي اڳتي هيون پر ون يونٽ ڪوسوٽي ڌاڳو ڪو نہ هو جو سٽ ڏيڻ سان ٽٽي پوي!

ذهين ڀٽو عوام جي مزاج، وقت جي نزاڪت ۽ سندن خواهشن کان واقف هو. هن پيپلز پارٽيءَ ۾ ان وقت جا مختلف عوامي ۽ جوشيلا ماڻهو کنيا، ملڪ ۾ عوامي رابطي جا عوامي انداز جا طوفاني دورا ڪيا ۽ نعرو هنيو تہ ”ون يونٽ ٽوڙيو وڃي!“ سياست جو اهڙو انداز اڳ ڪنھن بہ ڪو نہ ڏٺو هو. ڀٽو صاحب ايوب خان کان باغي ٿي ميدان ۾ لٿو هو. جيڪا معمولي ڳالھہ ڪو نہ هئي. سنڌ جا ماڻهو مڙسن جو ساٿ ڏيندا آهن ۽ ڀٽي صاحب وڏي جرئت جو مظاهرو ڪيو هو. لوھہ گرم هو، وقت اچي ويو هو. قومپرستن جي ڊگهي مزاحمت ايوب مارشل لا کي نامقبول ڪري ڇڏيو هو. ايئن قومپرستن ۽ ترقي پسندن جي پڪل ديڳ پيپلز پارٽيءَ جي حوالي ٿي.

ڀٽي صاحب جي حڪومت ۾ سنڌي ماڻهو ڪراچيءَ ۾ ۽ نوڪرين ۾ نظر اچڻ لڳا. ڀٽي صاحب ڪامورا شاهي ٺا!، جاگيرداري ٺا! سرمائيداري ٺا!“ وغيره جا نعرا ڏنا. ان تي عمل ڪيترو ٿيو؟ اها جدا ڳالھہ آهي. اسان تہ ان دور ۾ بہ ڪامريڊن ۽ قومپرستن کي روپوش ڏٺو! ان هوندي بہ ڀٽو صاحب عوام کي پيارو هو ۽ اڄ تائين آهي.

ڀٽي صاحب سياسي قيادت جو خال ڀريو هو سندس ڦاسيءَ سان وري خال پيدا ٿيو. ماڻهو مارشل لا کان بيزار هئا ۽ هنن جي نظر ۾ ڀٽي جھڙي قيادت ڪٿي بہ ڪو نہ هئي، اهو ئي سبب هو جو اڳوڻيون سڀ روحاني ۽ سياسي گاديون بي اثر ٿي ويون ۽ سنڌي ماڻهن جي اڪثريت پيپلز پارٽي ڏانھن خاص ڪري ڀٽو ڪٽنب ڏانھن ڏسندي رهي.

هي فقط پيپلز پارٽيءَ جو پس منظر نہ آهي، ان ۾ سڄي سنڌ جي وچولي، پورهيت ۽ هاري طبقي جي چرپر نظر اچي ٿي. جيڪا خاموش اڪثريت ترقي پسند ۽ قومپرست پارٽين جي جوکم ڀري هلچل ۾ شامل ٿي نہ ٿي سگهي، اها پيپلز پارٽيءَ جي پليٽ فارم تي جمع ٿي وئي (بيشڪ! ان موقعي تي بيشمار موقعي پرست بہ شامل ٿي ويا.)

ڀٽي صاحب جي ڦاسيءَ کانپوءِ خلق پاڻ کي نڌڻڪو محسوس ڪيو، ضياءُ الحق جي مارشل لا هڪ ڊگهي ڪاري رات وانگر ڇائنجي وئي هئي. سياسي سرگرمين تي پابندي، نوڪرين تي پابندي، ٽريڊ يونين سرگرميون تارپيڊو، ڳالهائڻ تي پابندي، اخبارن ۽ ڪتابن تي روڪ ٽوڪ، آءِ ايم ايف ۽ ورلڊ بينڪ جو معاشي دٻاءَ، سنڌين لاءِ سنڌ جي گادي واري شهر ڪراچيءَ ۾ اوپرائپ ۽ دشمنيءَ وارو ماحول! عام ماڻهو بنہه عاجز اچي ويو هو. هنن مارشل لا جي جنڙي مان جند ڇڏائڻ لاءِ پنھنجن اڳواڻن تي وڏو دٻاءُ وڌو.

پر، پيپلز پارٽيءَ جي زوال ۽ ڀٽي صاحب جي ڦاسيءَ ۾ ذميوار ٻيون سياسي ڌريون جن کي ”نوستارا“ٿي چيائون، پاڻ ۾ ڪيئن ٺھن؟ تلخيون زهر جھڙيون هيون پر ضياءَ الحق پنھنجن دوستن کي بہ مايوس ڪري وڌو هو. اهي اقتدار لاءِ وڌيڪ اتاولا هئا پر منجهن تحريڪ هلائڻ جي سگھہ بنہه ڪو نہ هئي.

نيٺ 1980ع جي نومبر يا ڊسمبر مهينن کان ايم آر ڊي ٺاهڻ جون ڳالهيون شروع ٿيون ۽ قربتون ٿيڻ لڳيون. مسلم ليگ خواجا گروپ جو ملڪ قاسم گرفتار ٿي ڪراچي جيل ۾ آيو ۽ چيائين، ”مرد مارچ ۾ مارچ ڪندو!“ پر سرڪار پنھنجي انداز سان مرد کي مارچ ۾ مارچ ڪرڻ کان روڪي ڇڏيو.

پي آءِ اي جو هوائي جهاز هاءِ جيڪ ٿي ويو. رات وچ ۾ الذوالفقار جو نالو ٻڌوسون! جهاز تہ برابر هاءِ جيڪ ٿيو پر آئون سمجهان ٿو تہ سرڪار کي خبر هئي تہ اهو ڪم ٿيڻ وارو آهي. پر ان کي روڪڻ بدران اغوا ٿيڻ ڏنو ويو جو ان جي اغوا ٿيڻ ۾ ئي سرڪار جو فائدو هو. ۽ پوءِ ان هاءِ جيڪنگ ۽ الذوالفقار جي نالي ۾ سڄي ملڪ خاص ڪري سنڌ ۾ رڻ ٻري ويا. سرڪار اڱڻ اورانگهڻ شروع ڪيا. ايم آر ڊيءَ جا اتحادي پيپلز پارٽيءَ کي اڪيلو ڇڏي ڀڄي ويا ۽ سياسي طور برفاڻو دور ڇائنجي ويو. ايم آر ڊي ڪجھہ بہ نہ ڪري سگهي. ان دوران ڄام ساقي ڪيس اسپيشل ملٽري ڪورٽ نمبر 5 ۾ شروع ٿيو. ان ڪيس ۾ ايم آر ڊي جي سڀني اڳواڻن بينظير ڀٽو، ولي خان، غوث بخش بزنجو، معراج محمد خان، فتحياب علي خان، شاھہ محمد امروٽي ۽ ٻين ويھارو کن سياسي ۽ دانشور صاحبن کي بچاءَ جي شاهد طور گهرايو ويو. عدالت ۾ هنن جمهوريت جي حق ۾ ڳالهايو ۽ مارشل لا کي ناجائز قرار ڏنو. اهو سلسلو ٻہ مهينا کن هليو. اها سڄي رپورٽ ان وقت بي بي سي تان باقاعدي نشر ٿيندي هئي. انھن بيانن سياسي برف رجائي ۽ ماحول ٻيھر گرم ٿيو.

سياست بہ عجيب راند آهي. ڄام ساقي ڪيس وارا پنھنجو دفاع سياسي انداز سان ڪري رهيا هئا، ايم آر ڊي وارا پاڻ کي ٻيھر ميڙي رهيا هئا ۽ سرڪار سڳوري پنھنجن آقائن کي اهو باور ڪرائڻ ۾ رڌل هئي تہ، ”ڏسو! جمهوريت جي ڳالھہ ڪندڙ سڀ جا سڀ ڪميونسٽن جا حامي آهن“

نيٺ 1983ع جو سال آيو. ماڻهن ۾ صبر باقي ڪو نہ هو. تحريڪ! تحريڪ! جا مطالبا پئي ٿيا. پھرين آئيني معاملن تي وڪيلن گرفتاريون ڏنيون، پوءِ سياسي پارٽيون تحريڪ جا دائرا طئه ڪرڻ ويٺيون. هن مهل تائين ماحول ايترو گرم ٿي چڪو هو جو آڙيڪاپ سياستدانن کي اندازو ٿي ويو تہ جيڪڏهن تحريڪ هلي تہ اها سندن هٿن مان نڪري ويندي، ا