0000-00-00
داخلا نمبر 1590
عنوان اديون آئون اڻڄاڻ ...
شاخ هِيءَ سَئِنَ
پڙهيو ويو 7235
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
اديون آئون اڻڄاڻ ...
هر ڪو، بندوق جي ناليءَ سان مڃائڻ چاهي ٿو ته ”آئون ڏاهو آهيان.“
علم بندوق جي ناليءَ مان نه ڦٽندو آهي ۽ نه ئي ڏاهپ ڪو اهڙو ميوو آهي جيڪو ويٺي ويٺي اچي جهوليءَ ۾ پوي. بندوق جي ناليءَ سان موت ڦٽندو آهي ۽ علم سک سانت واري ماحول ۾ وڌندو آهي. چنگيز خان جي پڙ پوٽي قبيلائيءَ خان پنهنجي تجربي جي بنياد تي چيو هو، ”گهوڙي جي بٺ تي ويهي سڄي ڌرتي فتح ڪري سگهجي ٿي پر ان تان سماج نٿو اڏي سگهجي.“
جيڪڏهن علم، تهذيب ۽ فضيلت کي وڌائڻو آهي ته جنگ ۾ تڪرار جو ماحول ختم ڪرڻو پوندو. بندوق کي دفن ڪري اوڏانهن وڃڻو پوندو جتان عقل ۽ علم حاصل ٿئي. جنگ ڇا آهي ۽ ڇو آهي؟ اهي سوال جدا آهن. علم ڇا آهي ۽ ڇو آهي؟ جدا سوال آهن.
جڏهن اسان هڪ جهوني کاهوڙيءَ کان پڇيو ته ”ساٿي! علم ڪٿان شروع ٿئي ٿو؟“ ته چيائين، ” ان لمحي کان جڏهن ٻار پهريون سوال ڪري ٿو ته هيءُ ڇا آهي؟“ جهوني کاهوڙيءَ چيو، ”علم ريگستاني کوهه مان حاصل ٿيندو آهي. ريگستان، جنهن جي مٿاڇري تي اڻڄاڻائيءَ جي ڪئي سؤ فٽ واري هوندي آهي ۽ جنهن جي جر ۾ پاڻي هوندو آهي. جيئن ريگستاني کوهه جو پاڻي آسپاس وڻڪار ڪندو آهي ۽ تيئن علم تهذيب ۽ شعور وڌائيندو آهي.“
کاهوڙيءَ چيو، ”پاڻي کوهه مان پنهنجو پاڻ نه نڪرندو آهي، پاڻي ڪڍڻو پوندو آهي.“
”پر کاهوڙيءَ! کوهه کوٽڻ لاءِ ڪوڏر ۽ بيلچا گهرجن. علم حاصل ڪرڻ لاءِ ڇا کپي؟“
”سوال، سوال علم جي ڪوڏر آهي. پاڻ کان سوال، ٻين کان سوال، هر جاندار ۽ بي جان کان سوال!“
”ڪتاب؟“
”ڪتاب توهان کان اڳ کوٽيل نهرون، درياهه ۽ کوهه آهن!“
”جڏهن درياهه وهي رهيا آهن ته پوءِ ٻيا کوهه ڇو کوٽجن کاهوڙي! اڃ ته انهن سان به اجهائي ٿي سگهجي؟“ فقير وري سوال ڪيو.
جهوني کاهوڙيءَ جي نراڙ تي گهنڊ پئجي ويو. پڇيائين، ”ڇا سڄي دنيا جا درياهه سڄي ڌرتي سائي ڪري سگهيا آهن؟“
”نه.“
”ته پوءِ ان وقت تائين علم وڌندو رهڻ گهرجي جيستائين سڄي دنيا محسوس ڪري ته هاڻي علم جو ڇيهه ٿي ويو ۽ اڻڄاڻائي ختم ٿي وئي!“
”علم جو ڇيهه ڪٿي آهي؟“
فقير نئون سوال ڪيو.
”تمام گهڻو علم حاصل ڪرڻ کانپوءِ جڏهن تون ان نتيجي تي پهچين ته توکي ڪا به خبر نه آهي، ته اهو علم جو ڇيهه آهي!“ کاهوڙيءَ چيو.
”ڇا علم حاصل ڪرڻ کانپوءِ ڇا ڪجي؟“
”ورهائي ڇڏجي!“
کاهوڙيءَ چيو.
”ورهائي ڇڏجي؟“
هائو! علم ورهائڻ سان وڌندو آهي. علم ورهائڻ لاءِ ئي حاصل ڪبو آهي.“
”۽ جيڪو ورهائڻ نه چاهي؟“
”تنهن جيون سڦل نه ڪيو.“
کاهوڙيءَ گودڙي سنڀالي ۽ ”جيئي لطيف!“ جو نعرو هڻي سچ ڏانهن نڪري پيو.
سامهون کان وير اڳي اچي رهيو آهي، واڄٽ هٿ ۾ آهيس ۽ چپن تي ڀٽائي:
”اديون آئون اڻڄاڻ....“
(هيءَ سين خميس 2 مارچ 1989ع، روزانه هلال پاڪستان ڪراچي)